February 24, 2013

Papa Kristo Negovani, gravura që tregon kronikën e vrasjes

http://vimeo.com/51486487

TIRANE - Në evokim të luftës për çlirim kombëtar me pushkë dhe penë, luftës për shkollën shqipe, përjetësimit të saj në libra, botime e shkrime, në rradhën e personaliteteve tona me përmasa kombëtare, padyshim që një vend nderi e respekti i takon figurës së shquar të shkrimtarit patriot e klerikut atdhetar, martirit të gjuhës shqipe Papa Kristo Negovani. Origjinar nga zona e Kolonjës, Kristoja është lindur në verën e vitit 1875 në fshatin shqiptar të Negovanit, toponim ky të cilin Harallambi, babai i Papa Kristos e përdori si mbiemrin e famijes së tij. Në atë kohë, Negovani numëronte rreth 300 familje shqiptare, të shpërngulura nga fshati Plikat i Ersekës në vitin 1861. Gjatë viteve 1888 deri më 1891 Kristoja vazhdoi shkollën e mesme në Athinë. Por në vitin 1891, shovinistët grekë me anë kusarësh i vranë të atin, Harallambin, për ndjenjat e tij patriotike, duke i rrëmbyer edhe kursimet monetare të familjes. Kristoja u detyrua të lerë mësimet që ndiqte në Athinë dhe u kthye pranë familjes, mes gjëmës që i shkaktoi dora gjakatare dhe filloi të punojë si mësues i thjeshtë i gjuhës greke në fshatin Leskovec, që ndodhej në atë zonë. Pas një viti, më 1893 e shohim mësues të greqishtes në fshatin Bellkamen. Por të ardhurat ekonomike ishin tepër të pakta. Kështu, Kristoja vendos që të shkojë në qytetin Braila të Rumanisë në vitin 1894, me qëllim që të mësonte profesionin e drugdhendësit. Në këtë ambjent të ri, ku ndihej atmosfera e shoqërive shqiptare me karakter patriotik, Kristoja përqafoi idetë patriotike, u bë pjesë e shoqërisë së atjeshme të shqiptarëve “Shpresa” dhe u angazhua në veprimtaritë e saj. Duke studiuar me vëmendje zhvillimet aktuale politiko-shoqërore të kohës, u mendua që në propagandimin e gjuhës shqipe, një rol kryesor të luante edhe feja, përmes së cilës liturgjitë që deri atëhere mbaheshin në greqisht, të jepeshin në shqip. Me këtë detyrë të shenjtë dhe me mbrojtjen e Zotit, Kristoja kthehet në Negovan, ku u shugurua prift dhe filloi të lexojë ungjillin në shqip, të meshojë në gjuhën shqipe e të përhapë të shkruarit e shqipes. Viti 1897 shënon kthimin e tij në Negovan dhe vënien në jetë të detyrës patriotike. Njëkohësisht, për interesin patriotik të shqiptarëve dhe për mos rënien në sy të kishës greke, vazhdoi të punojë edhe si mësues i greqishtes. Gjatë kësaj kohe nuk kanë qenë të pakta orët kur Papa Kristoja jepte edhe mësimin e shqipes, në fëmijë e të rritur. Abetaret e gjuhës shqipe dhe librat e tjerë në shqip, të cilat ai i solli nga Rumania, i shpërndau në Negovan e Bellkamen, e deri në Follorinë e Kostur. Gjuha shqipe filloi të zinte rrënjë të shëndosha në këto zona falë punës së palodhur të Papa Kristos. Interesant është fakti që kleriku patriot në kthimin e tij nga Rumania, arriti të siguronte gërma latine me të cilat shtypeshin e botoheshin tekstet në shqip. Në mungesë të teksteve të shqipes, Papa Kristoja, në fletoret që përdornin nxënësit, shtypte dhe shumëfishonte mësimet. Kështu veproi ai edhe në përkthimin në shqip të pjesëve të Ungjillit, të cilat më pas i fliste në kishë.

Në aktivitetin e Papa Kristos për zhvillimin e shkollës dhe gjuhës shqipe shënohet edhe çelja e shkollës shqipe të natës në Negovan, ku numri i nxënësve nuk ishte më pak se 100.

Veprimtaria patriotike e patriotit shqiptar shqetësoi Mitropolitin e Kosturit, i cili në vitin 1899 e thirri në Kostur, ku pasi mohoi ekzistëncën e gjuhës shqipe, e kërcënoi klerikun atdhetar shqiptar se do e pushonte nga detyra e priftit dhe do e shkrishtëronte. Përgjigjja e shqiptarit Papa Kristo ishte: “Unë do të vazhdoj të punoj për gjuhën e nënës edhe nëse ju nuk do të më lejoni të jem prift. Do të vazhdoj të punoj për shkollën e gjuhën shqipe pasi ne jemi shqiptarë e jo grekë apo bullgarë.” Kjo është përplasja e parë me autoritetet e Mitropolisë greke, të cilat do të vazhdonin herë pas here deri sa hanxharët dhe sopatat do të realizonin pushimin e veprimtarisë patriotike të priftit shqiptar. Duke parë aktivitetin e tij në dobi të çështjes shqiptare, kundër Papa Kristos u vunë osmanët, qarqet shoviniste greke dhe Patrikana e Stambollit. Për t’i mbyllur gojën shqiptarit ata i prene fletë-arrestin Papa Kristos në nëntor të vitit 1904 në Manastir, ku kishte shkuar në hotel “Liria” për të marrë pjesë në një mbledhje me karakter patriotik. Pas burgosjes për dy muaj në burgjet e Janinës, Papa Kristo Negovani u kthye në fshatin e vet, ku vazhdoi rrugën e shenjtë që kishte nisur vite më parë.

papa kristo negovani, gravura
Ditën e 10 shkurtit të vitit 1905, ditën e kremtimit ortodoks të Shën Harallambit, kleriku atdhetar kendon në shqip Ungjillin në kishën e Negovanit. Në këtë ceremoni ndodhej edhe dhespot Karavangjeli. I gjendur i pafuqishëm për të ndalur veprimtarinë atdhetarë të Papa Kristos, thuhet se Karavangjeli, para se të dalë prej kishës, i është drejtuar shqiptarit me fjalët: “Mos të gjettë viti tjetër mes të gjallëve!”. Më datën 11 shkurt 1905, Papa Kristoja shkruan një artikull me karakter patriotik me titull “Mot i ri fat-bardhë” dhe ia dërgon gazetës shqipe “Drita” në Sofje, shkrim me të cilin uron shqiptarët për hyrjen e vitit të ri 1905. Të nesërmen, duke u gdhirë e diela e 12 shkurtit 1905, andartët grekë me ndihmën e kusarëve dhe të dërguarve të dhespotit, shkuan në Negovan. Në errësirën e natës, ashtu si shpirti i tyre, ata rrëmbyen nga shtëpia Papa Kriston, vëllain e tij Papa Theodhosin si dhe katër veprimtarë të tjerë, punëtorë të gjuhës shqipe nga Bellkameni dhe i nxorrën në bregun në të dalë të Negovanit. Duke i tërhequr zvarrë nga rrobat priftërore dhe nga mjekra e gjatë, andartët e pamëshirshëm dhe gjakësorë provuan forcën e tyre me thika, hanxharë e sopata mbi trupin e martirit të gjuhës shqipe, atdhetarin Papa Kristo Negovani, i cili nuk i kishte kaluar të 30 vitet e jetës së tij. Të njëjtin fat patën edhe të tjerët... Të mbuluar nga gjaku e të shqyer, këta dëshmorë të gjuhës sonë u lanë të dergjen mbi kodër, për t’u treguar të tjerëve se ky është fundi që andartët grekë u përgatitin punëtorëve të gjuhës shqipe. Dhe ky nuk është rasti i vetëm që na tregon historia. Petro Nini Luarasi, Papa Llambro Ballamaçi, Spiro Kosturi e shumë të tjerë janë dëshmorët e rënë martirë nga andartët grekë dhe veglat e tyre.


Papa Kristo Negovani në gjallje të vet arriti të botonte pesë libra në gjuhën shqipe. Pasqyra e plotë e librave të Papa Kristos, të cilat u botuan, për bëhet nga: “ Histori e Dhjatës së Vjetër”, Bukuresht 1899; “ Vjershë shkresëtoreja”, Sofje 1899; “ Hijejëtore istori”, Sofje 1903; “ Prishja e Hormovës”, Sofje 1903; “I vogli dhonat argjëndi”, Sofje 1904; “I drunjti kryq”, Sofje 1906; “Bënjatë të shënjtorëve dërgimtarë”, Sofje 1905; “Istori shkronja e Plikatit”, Selanik 1909; “Kryqi i margaritartë”, Korçë 1910.

Shumë shkrime të tjera të Papa Kristos janë botuar në shtypin e kohës, sidomos në numrat e përvitshëm të revistës “Kalendari Kombëtar”, gjithashtu edhe në organe të tjera shtypi. Një pjesë e mirë e krijimtarisë së tij u dogj pas bastisjes që bënë andartët grekë në kohën kur kryen ekzekutimin e tij më 1905. Ndërsa shumë të tjera kanë humbur në Bukuresht dhe në Sofje, ku u dërguan për t’u botuar. Këto mungesa përbëjnë një boshllëk nën dritën e trajtimit të veprës laike ose jo të Papa Kristo Negovanit. Gjithashtu, sipas botimeve të kohës kuptojmë që ka përkthyer e përshtatur në shqip fabula nga La Fonteni dhe Ezopi, të cilat i ka ndërtuar në strukturën e dialogut me rimë.

Edhe pse i nderuar me titullin “Mësues i Popullit” figura e atdhetarit Papa Kristo Negovani sot përndiqet nga një heshtje e nënvlerësim, duke mos u përmendur emri i tij nëpër shkrime apo studime, duke mos iu kushtuar kësaj figure të shquar asnjë kronikë televizive apo në shtypin e shkruar apo vepër përkujtimore. Dhe si për ta çuar deri në fund këtë mëri të çuditshme ndaj tij, ende sot, në ish-fshatin Negovan, sot të greqizuar, eshtrat e martirit të gjuhës shqipe nuk kanë asnjë shenjë dalluese, përveç një kryqi të vjetër guri e të thyer, kryq i cili iu vendos varrit të tij që në vitin 1905. Asnjë shënim identifikues nuk ndodhet sot në vendin ku prehet Papa Kristoja ndërsa në shtëpinë e tij të rrafshuar, sot është vendosur si për injorim një kosh hedhurinash nga ana e komunës Flamuria, emri i sotëm i Negovanit. Një apel vjen nga të gjithë intelektualët e ditëve të sotme, të Korçës dhe Shqipërisë që eshtrat e dëshmorit të gjuhës shqipe Papa Kristo Negovani të vendosen në Shqipëri, me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, pse jo në varrezat e dëshmorëve të qytetit të Korçës, në parcelën e patriotëve të Rilindjes Kombëtare, vend ku kleriku patriot doemos që do të prehet i qetë pranë bashkëluftëtarëve të çështjes, së cilës ai i fali gjithçka, për Shqipërinë që luftoi dhe u përpoq aq shumë, deri në grahmat e fundit të jetës.

Shkrimi u publikua ne suplementin RILINDASI, 9 shkurt 2013

February 14, 2013

Mazower Warns Greece On Golden Dawn


Mazower
One of the premier writers of Greek history, Britain’s Mark Mazower, told an audience at the American College of Greece that the government is seriously underestimating the threat of the neo-Nazi Golden party becoming a mainstream political force.

Golden Dawn, which got just 0.29 percent of the vote in 2009, won 6.7 percent and 18 seats in Parliament in last year’s elections and has risen as high as 14 percent in some polls, and now ranks third among Greece’s political parties in voter support.

The party’s platform is vehemently anti-immigrant and its members have been accused of beating immigrants, and it also espouses anti-Semitic, jingoistic and ultra-religious ideas, including prosecution of people accused of blasphemy against God or the Greek Orthodox Church.

Speaking during a lecture on Greece’s political extremes, Mazower drew parallels between the Greek far right party and the Nationalist Socialist (Nazi) party of the 1930′s, the newspaper Kathimerini reported. “There is commonality of approach,” he said of the two parties stressing their emphasis on biological racism and violent street tactics that sets them apart from other European nationalist movements.

Golden Dawn officials vehemently deny any Nazi affiliation saying they are Greek nationalists and that they have nothing to do with Hitler or Mussolini although the have displayed Mein Kampf in their headquarters, use an ancient Greek Swastika-like meander as a symbol and give the Heil Hitler salute.

“Any right-wing party worth its salt is keen to stress its nationalist credentials,” said the 55-year-old Mazower, an expert on Greece and the Balkans who teaches history at Columbia University in New York. Among his acclaimed works is Inside Hiter’s Greece, a harrowing story of the brutal Nazi occupation so fiercely resisted by many Greeks, but whose ideas have now been latched onto by Golden Dawn.

Greece’s brutal financial crisis has catapulted Golden Dawn, for years at the fringes of domestic politics, into the spotlight. A recent opinion poll put the party’s support at 11.5 percent, compared to the 7 percent that it garnered in June’s election. This puts the party, which currently holds 18 seats in the 300-member House, in third place behind conservative coalition leader New Democracy and leftist opposition SYRIZA.

Reports of deadly attacks against immigrants by alleged supporters of Golden Dawn and its open endorsement of the country’s 1967-1974 oppressive military dictatorship have not dented its appeal among voters in a country where national self-understanding has to a significant degree been shaped by the fight against the Nazis and opposition to the junta, Kathimerini noted.

Mazower, who has written a number of books on 20th century Greek and European history, said Greece’s political class has failed to assume culpability or accept even a symbolic share of the burden that the population has had to shoulder as a result of the painful bailout agreements. Nevertheless, he said, Greeks must not turn their back on the democratic legacy of the post-1974 era.

“People need to defend the achievement of the metapolitefsi,” he said of what is widely regarded as the longest period of democratic stability in the country’s modern history. However, he said, they should try to remedy the system’s failings starting with “the credibility of the political class.”

Mazower was critical of the Greek left that he said “never made a mental break from the image of revolution,” but didn’t equate  far right violence with that of the far left and anarchists, who have taken to planting bombs and robbing banks.  “Some say all forms of lawlessness are equally dangerous. I disagree,” said Mazower. He said leftists movements haven’t threatened Greek democracy in the way Golden Dawn has.

He said historical attempts to underline the “fundamental kinship” between fascism and communism – bringing them both under the label of “totalitatarianism” – are flawed. “The totalitarianism thesis has been abandoned for very good reason,” he said criticizing recent attempts by conservative politicians in Greece to revive the debate in a bid to score political points against SYRIZA. He didn’t fault SYRIZA despite its implicit support of violence.

Instead of going after anarchist-run squats in Athens he said are of little political importance, he said the ruling New Democracy Conservatives of Prime Minister Antonis Samaras should go after Golden Dawn, Mazower said referring to recent police raids on several abandoned buildings in Athens. “Unfortunately the Greek state does not seem to realize the urgency of the situation,” he said. Samaras has not denounced Golden Dawn’s actions and has taken to copying their anti-immigrant stance in what critics said was a transparent attempt to gain their voters.

GreekReporter.com

February 9, 2013

The March for Chameria


The Balkan Peninsula is ethnically and linguistically one of the most complex areas of the world. Within the last two decades, the world community was alerted many times about the repression of the various ethnic minorities in the Balkans as it was the case with Bosnians and Kosovar Albanians in the 1990’s. Although each minority’s circumstances may take different forms in Greece, there is one common characteristic to all of them, conflict, persecution and assimilation. Greek policies of assimilation continue to be used against its Albanian, Vlach, Macedonian, Turkish, Pomak, and Roma minorities. This assimilation of minorities in Greece has not fully been addressed by researchers and analysts. Albanians of Greece are mainly Orthodox Christians or Muslims by religion. Ever since the mid-twentieth century, Greece pursued a sophisticated assimilation policy against Albanians, also known as Arvanites, by alleging that they are Greeks, and denied their ethnic, cultural, and linguistic rights. Chams are considered to be "Achilles heel" according to analysts since they would create a significant precedent balancing Greece's stability. 


Marshimi Çam - The Chams' March

Ethnic Albanians in Greece today exist into three groupings: Orthodox Albanians or Arvanites, Cham Albanians, and Albanian nationals as post-communist period economic migrants. Every year thousands of Albanian people who originate from the ancient region of Chameria, the birthplace of Pyrrhus, march near the border checkpoint between Albania and Greece to commemorate their plight and suffering, and honor their ancestors who where ethnically cleansed by the Greek Nazi collaborators of Napoleon Zervas. After a mass expulsion of over 35,000 men, women, and children, and Greek crimes against nearly 5,000 innocent civilian Albanians, Greek politicians still claim today that these individuals were collaborators of the Nazi regime and deserved to be massacred and expelled. The Greek government today denies Chams ever existed and its citizens were thus silenced by the totalitarian and longstanding theocratic regimes. After the Marshall Plan, the United States policies and programs implied and supposed that Greece would be an important ally and a stable democracy in the Mediterranean basin. With the Schengen visa liberalization program put in place a few years ago, many Chams optimistically believed they would have the opportunity to visit their ancestral lands and resettle in their properties. They were wrong. Many of them were stopped and abused at the border checkpoints and their passports were often torn by Greek customs agents. The Greek Consulate in Tirana has always denied issuing entry visas to Albanians born in Greece, so the latter are denied the right to put a bouquet of flowers on top of their ancestors who are buried there, in their thousand-year old lands. Unfortunately, Greece does not allow the latter to freely speak in their mother language, Albanian, in public. They have no right to register as Albanians and are not recognized as a minority. Evidently, these acts are fundamental human rights abuses based on the principles of freedom of movement and those of property rights.   

Who are the Arvanites?
Albanians of Greece are primarily autochthonous populations. Also, due to many continuous Albanian migrations and population movements in the Middle Ages, there now exist a substantial Albanian ethnic presence within Greece’s political borders. According to the Arvanite League of Greece, today exist nearly 420.000 Arvanitika-Albanian speakers in Greece in Attica, Boeotia, Southern Euboea and Peloponnese. These estimates however do not include the Albanian speakers of regions of Thrace and Epirus. In most Cham villages, people older than 40 speak Albanian only at home. In a visit in 2010, our representatives met a lot of individuals and locals were moved to tears as they conversed in Albanian and asked for more frequent exchanges. To illustrate, the Plaka district in central Athens near Acropolis was the Albanian quarter of the city with its own law courts utilizing the Albanian language. Giorgos Margaritis points out in his book "Unwanted Compatriots: Chams and Jews" (2005) that while Christian Orthodox Albanians were constant targets of Hellenization (a form of forceful assimilation), Muslim Albanians and Jews on the other hand, were either exterminated or expelled from their ancestral lands by the Greek government and its military.

Who are the Chams?
Chams or Thyamides/Chamides are an ethnic subgroup of the Albanian nation  residing in the geographic area near the Bistrica river, all the way to the Cham villages (Tsamohoria/Τσαμοχορια) of Preveza and they number 300,000-500,000 people. They are known to be industrious, entrepreneurial, peaceful and honest people who throughout the centuries have set up trade and merchant centers in the coastal areas beginning from Patra, Gumenica, Vlora, all the way to Durrës and Lezha. This advantage made Chams become significant economic, cultural and political actors in the Byzantine, Ottoman, Greek, and Albanian societies. The city of Janina, today Ioannina, was officially Southern Albania's capital for nearly 200 years until 1913. February 1913 marks the 100th anniversary of Janina's occupation from Greece and Chams mourn to this day with the folk poem "Në male përmbi Sajadhë - Over Sayada's mountains". Chams are considered to be "Achilles heel" according to analysts since they would create a significant precedent balancing Greece's stability or existence.
Chams marching near Qafe Bote in 2012

Albanians also have a strong collective memory that is not reinforced through educational and social systems instilling hate in children who eventually grow up to be confused, hateful, and blind nationalists. Similarly, the young Golden Dawn followers today are simply reacting to the globalization phenomena of migration, free trade economies, by using Albanians as their easy prey. Chams have coexisted with other groups for many years in Greece, Albania, and elsewhere and this shows that Greek society is capable of hosting/treating non-Greek groups with respect and dignity. Setting aside the terror and oppression against Albanians and Arvanites in  Greece, Chams nevertheless positively recollect celebrating important Christian and Muslim holidays among themselves including the Aromanians/Vlachs.

Roots of the Greek Extremism
Greek extremism is ingrained in the Modern Greek state and this has directly affected the Cham Albanians and Albanians of Greece in general. Extremism of the Golden Dawn party type is popular today in Greece because a significant number of Greek citizens depend on the public sector (i.e. local government, army, police, and secret services). Therefore it can be inferred that is not embraced simply as a reaction to the migrants or minorities but also as a function of their immediate interests in not "diversifying" the labor marketplace. Greek society has shown that it needs migrants and minorities to feed the economic prosperity but also it needs their cultures to showcase the fictional “Greek” elements of these cultures.

The inhuman treatment of minorities is not reflective of a democratic European country which in its educational system, funded by European Union funds, still absurdly emphasizes that its spiritual capital in Istanbul, Turkey, is Greece's capital. Following this chauvinistic byzantine logic, since 1991 the Greek Orthodox Church has established deep roots into Albania and hence violated the self-determination of the Albanian Autocephalous Orthodox Church. Analysts argue that this was done to leverage their position and use the Greek-speaking Vlach population near the Chameria region as an argument to cover-up of the crimes perpetrated by the Greek Army near the end of WWII. As Greek historian Thanos Veremis asserts, the educational system was primarily an instrument of the Greek Church to homogenize minority population masses. This tool however, failed in creating divergences and a full-scale assimilation, because these minorities learned Greek in school but still spoke their mother tongues at home and that reinforced their non-Greek identity. History shows us how Greek Bishop Dorotheos in the mid-1940s directly planned the massive attack on the Cham population with the departing Nazi army.

Unfortunately today, the less extreme, moderate and reasonable voices of Greek intellectuals and civil society are still to weak to be heard in a cacophony complete with accusations against Germany, the West, conspiracy theories, and imperialistic plans to disintegrate Greece...

What Do Chams Want? 
It has been shown that since 1991, Chams sought justice, dignity, and an acceptable resolution to the Cham issue. Chams still demand the return to their properties, homes, and citizenship which have been rejected, denied and blocked by Greek government since 1945. Today elderly Chams born in cities like Ajdonat/Paramithia, Filat/Filiates, Gumenica, Preveza and Margëlliç/Margariti are not allowed to visit their homes and properties. Today we observe that the border checkpoint are irrelevant even though the borders drawn in 1913 by the British philhellenes did not match the ethnic demographic realities, with Albanians living far beyond Albania's "Londonian" borders. Positive solutions and change in Greece will be the resettlement of Chams in Chameria, the compensation for their confiscated properties, the double citizenship for those that apply, the opening of Albanian schools for historically inhabited Albanian areas of Chameria like Arta, Preveza, and Albanian speaking areas in Atica, Livadhi, Korinth, Thrace etc.


                          Chams marching in New York City in the 2012 Albanian Roots Parade

Do Chams Seek Border Changes?
No, a border change may prove to be irrelevant or even detrimental to all Europeans. Although decades have passed since the terrible Cham genocide, this march symbolizes the courage, vitality, and determination of Albanian people, whether they are from Kosova, Tetova, Tuzi, Tirana or Konispoli. Subsequently, the Cham issue is not a local, or regional issue, it is a European issue.  It is believed that the total wealth of the Chams in real estate properties and investments surpasses 1 billion dollars. With the integration of Albania into the European Union, it is believed that borders will be less significant, allowing people to freely move and exchange their cultures, and strengthen the markets and economic development. Europe has benefited and will benefit from a strong Albanian presence in the Balkans which is composed of a young, intelligent, motivated and diligent workforce.

Cham Albanian Efforts
In December 2012, the PDIU (Party for Justice Integration & Unity) party presented a draft resolution to be passed before the Albanian parliament in the spring of 2013. This document was disgracefully rejected in 2004. Now the resolution mainly aims to reactivate the Treaty of Friendship between Albania and Greece and abolish the Law of War Decree between Greece and Albania No.2636/1940 and 2637/1940 respectively which are still active legislation. This document also calls for the establishment of bilateral ad-hoc committees to jointly work on resolving the Cham issue. Other areas that this document charges the Albanian MFA, Ministry of Education and Science and Greek government to work on the recognition of the minority status, the erection of two monuments in Paramithi and Filat to recognize the loss of innocent women, children, and elderly who were massacred by Greek Army units, with the proper conveyance of this tragic events in school textbooks. Charging the relevant diplomatic corps with resolving the issue is another important element of this document. The Albanian American Organization Chameria (AAOC) fully supports this important initiative by PDIU and has been providing full support for this resolution.

The Chams' march is a consequence of the last Balkan wounds that are still open due to the active Greek and Serbian nationalistic campaigns against non-Greek and non-Serbian peoples in the 19th and 20th centuries. If the Chameria resolution does not get passed, the Cham problem may land “in the hands of nationalists” and the path to resolution may take the same form as it did with Kosova. Subsequently we may also see that the Albanian element in Macedonia and Presheva igniting a new conflict inevitably further spilling into Chameria. Most importantly, the march symbolizes the demographic reality that Greece has to accept. Although 3 million Arvanites where silenced in the past century for various causes, 1 million Albanians, who emigrated to Greece after the 1990's have inevitably become a conscious Albanian part of the backbone of the ever-changing Greek nation.

Coincidentally, the ancient location where the march ends is called "Qafa e Botës" meaning the mountain-pass of the earth. Perhaps this place name hints that it is the gateway to the breathtaking Cham landscape. Chameria's impressive landscape did not even escape Lord Byron's poetry and penmanship. As a romantic poet, he writes about the same qualities that many Cham Albanians still possess today.

Finally, Chams could serve as the bright optimistic nexus between Greek and Albanian relations otherwise the Cham march will repeat in 2013 and annually until the issue is resolved by Greece..

February 8, 2013

La Grecia con la complicità della Civiltà Europea nega spudoratamente l’esistenza storica del popolo arbëresh


Reagojnë ashpër arbëreshët e Italisë kundër deklaratave të parlamentarit të së djathtës ekstremiste greke. “Greqia, me bashkëpunimin e Qytetërimit Europian, mohon paturpësisht ekzistencën historike të popullit arbëresh.”

Vincenzino Ducas Angeli Vaccaro*

Këto ditë, përmes mediave, informohem se qeveria greke, përveçse e përqendruar në synimin për të zgjidhur çështjen e saj ekonomike, e fundosur tashmë në karakatina të errëta dhe shpellare, me anë të një parlamentari të ekstremit të djathtë, me tone dhe pikëpamje të thartuara, vazhdon e patundur të mohojë ekzistencën e bashkësisë arbërore, ndryshe e njohur si arbëreshe, bashkërisht me identitetin e tyre gjuhësor dhe të kaluarën e tyre të lavdishme. E gjitha kjo tendencë të bind që të mendosh negativisht për rolin që luan entiteti shtetëror i Greqisë, shpesh me një arrogancë të qetë mbizotëruese (dhe abuzuese e fondeve publike europiane, përfshi edhe e parave tona), në kontekstin “qytetar” të të ashtuquajturit Komunitet Europian.

Epirus, hodie vulgo Albania - Epirus today known as Albania. Auctore J. Laurenbergio c. 1649

Greqia, si një vend anëtar i Bashkimit Europian, është i vetmi shtet që nuk njeh minoritetet gjuhësore që ekzistojnë në atë territor për më shumë se gjashtë shekuj: arbërorët, ose siç e quajnë ata ndryshe veten arbëreshët, të cilët jetojnë dhe punojnë me dinjitet ekstrem.

Shfaqja e parë historike e shqiptarëve në territorin ku sot shtrihet Greqia daton në fund të 1200-s dhe në fillim të 1300-s, e megjithatë kronisti bizantin Kantakuzeno, përmend se në malet e Thesalisë rreth vitit 1100 u vendosën aty fise epirote, të tilla si ai i Buas dhe Maseretëve. Në lidhje me të njëjtin argument dhe të njëjtën periudhë kohore na flet edhe dijetarja Ana Komnena (1083-1150), e cila në veprën e saj “Alessiade” e identifikon këtë popullsi me emrin ALBANOI dhe specifikon se ata janë ‘Abasileuti’, pra që do të thotë se nuk i sundonte asnjë mbret.

Në vitet në vijim shumë shqiptarë u thirrën nga despotë të ndryshëm të Greqisë bizantine (kujtojmë këtu se Greqia nuk ka ekzistuar kurrë si një entitet shtetëror), për të populluar tokat e Atikës, Beotisë, Kosturit, Korinthit, Lakonis, Arkadias, Mores dhe të Thrakës.

Popullata shqiptare, krenare për origjinën e vet, jo shumë kohë më pas filloi të dallohej pozitivisht në krahasim me atë greke, kësaj të fundit i mungonte një identitet i vërtetë etnik dhe këtë aspekt e nxjerrim në dukje konkretisht nga shkrimet që rezultojnë në një raport nga veneciani Marino Sanudo i Vjetri (Marino Sanudo il Vecchio, 1270-1343), përmes së cilës na informon se: “Rajonet më pjellore, ato në Arkadia, në More, në Lakoni, në Negroponte ose ndryshe Eubea dhe në Thesali, ishin të mirëpopulluara me shqiptarë, të cilët jetonin në mirëqenie në shtëpitë e tyre, në sajë të parave që përfitonin nga bujqësia dhe nga blegtoria”.

Nga kjo dëshmi është e qartë se popullata shqiptare e vendosur në Greqi rreth shekullit XIII, nga një entitet nomad ishte transformuar në një entitet sedentar, duke u kujdesur për tokën dhe bagëtinë në një mënyrë më racionale.
Parga Albanians c. 1907

Për shkak të ngjarjeve historike të shekujve XV dhe XVI, shkaktuar nga ekspansionizmi i njëpasnjëshëm i imperializmit osman, shumë familje arbërore/arbëreshe u zhvendosën në jug të Italisë, ku dhe ekzistojnë akoma. Ndërsa popullata shqiptare që pati më pak fat e që mbeti në Greqi, luajti më pas një rol shumë të rëndësishëm gjatë luftërave për pavarësinë e vendit në çerekun e parë të shekullit XIX. Në këtë kontekst duhet të përmendim personazhet heroike, si Marko Boçari, bëmat e Suliotëve, kapitenia e anijeve Bubulina e shumë të tjerë.
Shqiptar i shekullit 19. Joseph Cartwright Ein Albaner

Si mund të fshijë padrejtësisht e sipas dëshirës disa nga faqet e historisë i pamaturi, arroganti e sipas të gjitha gjasave ndoshta injoranti, deputeti grek i së djathtës ekstreme? Kush mendon se është ky individ, Hermes ose një fëmijë i privilegjuar i Zeusit? Jo! Ai është vetëm një abort i qytetërimit dhe një polinom i arrogancës e i budallallëkut të pakujdesshëm.

Komuniteti Europian, si garantues i qytetërimit të Kontinentit të Lashtë, po mbetet i shurdhër e i verbër përkundrejt diskriminimit, i cili vazhdon ende edhe sot të praktikohet kundër popullsisë arvanitase. Më 16 shtator të 1969-s, arbëreshi i Kalabrisë, Papas Antonio Bellushi, bashkërisht me studiues të rinj europianë, do të raportojnë rezultatet e hetimeve të tyre në lidhje me gjendjen diskriminuese të shtetit grek përkundrejt pakicës gjuhësore shqiptare në Komisionin e Komuniteteve Europiane. Të shkëputur nga ky raport i Papas Antonio Bellushi, po sjellim në vijim kundërpërgjigjen që mbajti politika greke:

1) Qëndrimi i Partisë Nea Dhimokratia: “Nuk ekziston problemi i gjuhës shqipe në Greqi ashtu si nuk ekzistojnë fshatrat me origjinë shqiptare. Në qoftë se kjo gjuhë flitet brenda kontekstit familjar (sh. i autorit: ky është paradoks, ekziston apo jo kjo gjuhë?), nuk mund të shprehë një mendim të një rëndësie shumë të madhe”;

2) Qëndrimi i Partisë Pasok: “Kush nuk flet gjuhën tonë (greke), nuk është pjesë e racës sonë dhe e kombit tonë”;
3) Qëndrimi i Ministrisë së Kulturës: “Nuk ekziston dhe nuk duhet të ekzistojë asnjë mësimdhënie e gjuhës shqipe, sepse ajo nuk ekziston në territorin grek”;

4) Qëndrimi i gazetës periodike “Anti” në Athinë: “Pakicat gjuhësore në Greqi si arvanitasit, vllahët, pomakët (bullgarët) nuk mund të pretendojnë asnjë të drejtë. Në Greqi ka vetëm grekë”.

Kontraditat dhe arroganca e qeverisë greke dhe e parlamentarëve të saj, në lidhje me çështjen e mbrojtjes së pakicave etnike, duhet të jetë një tematikë që Bashkimi Europian duhet të shqyrtojë me prioritet të jashtëzakonshëm, pasi, e ashtuquajtura Europë e civilizuar deri tani i ka vendosur qëllimisht në Erebo (sh.p.: bota e përtejme).

Gjithçka mund të injorohet, por jo historia!

[Linku i artikullit në gjuhën italiane: http://arberiaitalia.blogspot.it/2013/02/la-grecia-con-la-complicita-della.html ]

(Me kërkesë të autorit përktheu nga italishtja dhe përshtati në gjuhën shqipe: Brunilda Ternova)

*Shkruar nga arbëreshi Vincenzino Ducas Angeli Vaccaro, pasardhës i familjes aristokrate shqiptare mesjetare Duka-Ëngjëlli.

February 2, 2013

Lumo Skëndo për Sulin dhe suljotët


Enver Kushi - Gazeta Shqiptare

Vite më parë, në një nga sallat e Bibliotekës Kombëtare pata fatin të shfletoja revistën
“Diturija”, themelues i së cilës është Mid’hat Frashëri. Ditë dhe javë të tëra u njoha me një nga botimet më serioze dhe më të kulturuara të botimeve shqiptare të gati një shekulli. E megjithatë, ndonëse kam lexuar dhe rilexuar edhe librat “Udhëtarët e huaj në Shqipëri” (gjer në fund të shek XIX), të Lumo Skëndos apo Mid’hat Frashëri. Ministër Fuqiplotë Athinë (1923- 1926), përgatitur falë punës pasionante të Prof Dr Luan Malltezi dhe Sherif Delvina, mendoj se akoma lexuesi shqiptar nuk ka të plotë veprën e Mid’hat Frashërit. Dhe jo vetëm të tij, por edhe të disa personaliteteve të tjera , që u anatemuan për gati 50 vite të diktaturës komuniste. Brezi im u rrit dhe u shkollua me këtë frymë mohimi apo vlerësimi dhe gjykimi të skajshëm ideologjik të shumë syresh. Nga ana tjetër unë kam edhe një ndjeshmëri tjetër apo detyrim ndaj personalitetit të Mid’hat Frashëri, që lidhet me Çamërinë, rrënjët e të parëve të mi. Çamëria, me historinë, kulturën, trashëgiminë, por edhe me dramën e saj, është pjesë e veprimtarisë krijuese shkencore dhe diplomatike të tij. Krahina e të parëve të mi është njëkohësisht një nga brengat e mëdha të Mid’hat Frashërit. Bindesh për këtë pot ë lexosh librin “Mid’hat Frashëri, Ministër Fuqiplotë Athinë (1923- 1926). E them me bindje se që nga momenti që ai shkeli në tokën greke me detyrën e re (28 shkurt 1923) e deri sa dha dorëheqjen në muajt e parë të vitit 1926, në mbrojtjen e çështjes çame dhe përpjekjeve për normalizimin e marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Greqisë, ka bërë atë që nuk e kanë bërë të gjithë ambasadorët shqiptarë që nga viti 1926 e deri më sot. Kjo sepse ai kishte një epërsi që nuk e kanë pasur pasardhësit e tij: kulturën e gjerë, njohjen e shkëlqyer të historisë dhe kulturës së madhe të Greqisë si dhe kurajën për të thënë të vërtetat dhe demaskuar synimet e politikës shovene të shtetit grek.
Çamëria, popullsia e saj martire e të shkuarës, të sotmes dhe të ardhmes, i janë dhe do t’i jenë mirënjohës Mid’hat Frashërit. Të gjitha këto mendime dhe vlerësime modeste për veprimtarinë e Mid’hat Frashërit, më erdhën ndërmend këto ditë, kur rilexova një nga rrëfimet më të bukura e të ndjera, por edhe aktuale të tij, “Suljotët”. Rrëfimi në fjalë (unë do ta quaj reportazh të shkurtër, ndoshta skicë, siç e përcakton Prof Dr Emil Lafe), është përfshirë në librin e Lumo Skëndos (pseudonimi i Mid’hat Frashërit) “Hi dhe Shpuzë”, botuar në vitin 1915, në shtypshkronjën “Mbrodhësia” të Kristo Luarasit në Sofje. Vepra është botuar në vitin 1995 me të njëjtën emër dhe përgatitur, nga prof Nasho Jorgaqi.
Skica “Suljotët”, sipas shënimit të vënë në fund të saj, është shkruar më 30 qershor 1912 , në Zafranboll. Sipas të dhënave që jep autori që në fillim të skicës, Zafranbolli është një qytet në Anadoll, i humbur në një gropë “dhe plot konopë tani në verë”. Me penelata të shpejta, frazë të saktë dhe lakonizëm të admirueshëm (duket se është shkruar me një frymë), autori shpalos një dramë të tërë: zhbërjen e një prej viseve më epike të Shqipërisë dhe banorëve të saj: Sulit dhe suljotëve. Nuk kemi përshkrim të betejave apo heroizmit të suljotëve as të vrarë. As të plagosur. As vaje apo kuje të nënave suljote. E megjithatë lexuesi ndjen në thellësi, si gjëmime të largëta bubullimash apo dallgë detrash, ulërima.
Qindra kilometra larg Sulit, në Anadollin e largët, shfaqet befas trupi dhe shpirti i plagosur në zhbërje i Sulit: vajzat e vogla të shkollës greke të qytetit Zafranboll këndojnë e kërcejnë vallen e famshme të Zallongut, jo në gjuhën shqipe, jo në dialektin çam të të suljotëve, por në gjuhën greke. Autori befasohet, pastaj …. “zemra ime përnjëherë më ngushtohet dhe mejtime të hidhura më sulen në mendje”. Lumo Skëndo hesht vetëm një çast, për të rikujtuar vizitën e tij në Sul në vitin 1909, ku “një helm i madh më pritte: atje pashë një të keqe, një mëkat që s’rrëfehet, atje pashë fshatra ku, jo shqiptarëria, por edhe shqipja ka zënë të harrohet”.
Rrëfenja ose më saktë skica “Suljotët” që botojmë dhe që njihet pak ose aspak nga lexuesi shqiptar të vë në mendime dhe të trondit me të vërtetat që kumton.
…Njëqind vite pas rrugëtimit të Mid’hat Frashërit në viset mitike të Sulit, pata fatin të rrugëtoj edhe unë atje. Nuk do ta harroj kurrë këtë rrugëtim nga më emocionuesit, por edhe nga më të dhimbshmit që kam bërë. Atje heroizmi i dikurshëm, qëndresa, këngët, vallet, kishin formën e gurit. Edhe zërat njerëzor dukej sikur kishin ngrirë. Braktisja këtu ishte uluritëse. Shtëpi të braktisura gjysmë të rrënuara ose të rrënuara. Puse. Muret e një kështjelle në bregun përballë Sulit dhe hone të frikshme. Dhe ndërsa vështroja këtë peizazh si në fillimbotë, befas më erdhi ndërmend kujtesa popullore çame për Sulin, këngët për suljoten e bukur, vallja e Zallongut, kënga për Marko Boçarin ose Marko Çamërinë, siç thuhet në këngët çame.… M’u kujtua edhe skica “Suljotët” e Lumo Skëndos (Mid’hat Frashërit) dhe m’u bë sikur dëgjova zërin e tij: “ …. Atje pashë një të keqe, një mëkat që s’rrëfehet, atje pashë fshatra ku jo shqiptaria, po edhe shqipja ka zënë të harrohet.” Ishte i vetmi zë në atë shurdhëri dhe shkretim me emrin Sul.

Sul, vjeshtë e parë 2011

Suljote
Lumo Skëndo
(Mid’hat Frashëri)

Kam një javë këtu në Zafranboll, në këtë qytet të Anadollit, të humbur në gropë, të nxehtë dhe plot konupe tani në verë. Lumtërisht kam fatnë të gjej një ndënjtje të mirë me një kopsht të bukur rreth e rrotull në këtë mëhallë të krishterë, që njerëzia – ngaqë të dy fetë s’piqenë dot – e shikojnë si një pshat veçan dhe e quajnë Keran- Qoj. Nga penxheret shoh dy vargje malesh të ndarë me një grykë, atë që kam përpara të xveshur dhe gurishte, me anë të djathtë male të zez tërë drurë, pyje të thellë. Nga penxherja tjatër shoh majën e kishës Shënt Stefan, Aja Theodhora e moçme, e cila dhe mbase i ep emërin e qytetit (Theodhorian Polin – Zafranboll).
Kajmekami, miku im z. Kadri Përmeti, më tha që dje se do të vemi në shkollë greqisht të çupavet, të ndodhemi në provimet e tyre, dhe me gëzim e pranova ftimin e tij….
Në sallë të shkollës janë radhitur nja tridhje të çupa, në rreshtat e para; prapa tyre janë djemtë, në mes të tyre disa gjashtë apo shtatë vjeç, po dhe dymbëdhjetë e trembëdhjetë. Provimet rrjedhin mi dhe shkronjë, gjuhë tyrqisht, frëngjisht, orthografi ; nxënësit përsëriten përpara pllakës së zezë dhe kushdo prej të ftuarvet ka të drejtë të pyesë.
Unë po vë re. “Çupat që kam përpara janë të krehura mirë, të kujdesura, të veshura të gjitha me një mënyrë: rroba të bardha me kordhela të kaltërta: ngjyrat e Greqisë! Edhe më vjen keq për këto çupa, për këta djem dhe për mëmat e atërit e tyre që janë radhitur afrë murit, më të djathtë e më të mëngjër, më vjen keq për këtë njerëzi pa kombësi, pa gjuhë: flasin vetëm tyrqisht, janë fjesht anadollakë, s’di njeriu nga çkombësi janë, dhe duan të rrëfehen grekër! S’kanë as hisori, as kujtime të moçme, as nonjë ndjenjë të tanishme, dhe duan të ngushëllohen me një shtet të vogël atje poshtë, me Greqinë e largët, se ashtu ua do feja, ashtu u ka thënë kasha dhe dhaskali. Edhe vërtet më vjen keq si për jetimë, si për djem pa mëmë, pa baba, pa shtëpi, dhe them: kur s’janë gjësend, dobare le të thonë që janë grekër.


Po dal! Çupat tani më s’po pyeten, kanë zënë e kërcejnë. Ç’është kjo valle, kjo këngë e njohur? “Lamtumirë o jetë e ëmbël…. Suljotka ! … “në gjuhë greqisht.
Këng e Sulit! Këng e shqipëtarkavet, këng e vendit tim edhe krahërori më fryhet, zemra më mallohet, më vjen dhe mua t’ia dredh një herë , a t’ia marr me to.
Këng e Sulit ! Po shoh ato shqipëtarka trimëresha, ato gra zemër luaneshe, vallen e tyre mi shkëmpt, varur mi rripët, një valle vdekjeje, një zë i qiellit dhe i varrit.! Ushtarët e Ali Tepelenës po afrohen, po sulen, po gratë këndojnë, dridhen, të zëna prej dore, dhe ay vark më çdo grimë humbet nga një shpirt, edhe një nga një gratë lëshohen poshtë shkëmbit, hidhën në greminë, në skëterrë, në gojë të vdekjes që ikapërcen një nga një. Edhe vdesin me këngë në gojë, pa u dredhur zemra e tyre.!
Më mirë vdekje e lirë se sa turp dhe robëri, na fjala e këtyre shqipëtarkave, e sulotkave me kujtim të pavdirshëm, që i apin një emër të përmotshëm kombit tonë, që trimëri e tyre do të inspirojë gjithnjë poetët e gjithë kombevet ! Suljotët, një grusht njerëz, që kanë mbushur me famën e tyre faqet më të shkëlqyera të historisë së tanishme, që kanë lënë kujtime trimërie të paharruar!
Edhe e ndjeva veten time fatore të jem nga kjo racë, nga ky popull, nga ky dhe, nga këta shkëmbinj që nxjerrin të tillë njerëz, të tilla gra. Edhe krahërori m’u fry edhe një herë duke dëgjuar këtë këngë, këta emra, duke parë këtë valle këtu në këtë qytet të Anadollit.
Po pse zemra ime përnjëherë më ngushtohet dhe mejtime të hidhur më sulen në mendje? A është pse këta suljotë kanë derdhur gjakun e tyre kaq të famshëm për një çështje të huaj, për një komp që s’ish i tyre? – Jo, s’është ky mejtim që më hidhëron kështu, se e di, e kam ditur, dhe gjithë bota e di që dhe këta shqiptarë, si kaq të tjerë, si edhe Sina Pasha, a Qypruliu, a Mehmed Aliu, kanë shërbyer një kauzë jo të tyren!
Ajo që më hidhëron është Suli i sotmë.
Ku je, o Sul? N’ato rripat e tua ata njerëz trima a e kanë akoma atë zemër trime, a e dinë që janë shqiptarë, që gjaku shqiptar rreh në rrembat dhe në zemrat e tyre ?
Tre vjet po bëhen, kur qeshë në Shqipëri vajçë nga Llura në Llakë të Lelovës, në këtë copë të Sulit. Po sa një helm i madh më pritte: atje pashë një të keqe,një mëkatë që s’rrëfehet, atje pashë fshatra ku, jo shqipëtarëria, po dhe shqipja ka zënë të harrohet ! Si tani po e shoh atë djalë mi mur të Papadhates, kur m’u përgjigj greqisht fjalës shqipe.- Kush të tha që të mos dish shqip, or bir? – O dhaskalos, më tha djaloshi, pa ditur se ç’të vërtetë të helmshime po thosh!
Ah ,jo! E kuptoj që këta anadollakë të gjorë, këta jetimë të varfër të thonë se janë grekër. Po ne, ne shqiptarët, me kujtime, me histori të shkëlqyer, me fytyra dhe emër të ndershëm, ne të themi se jemi grekër, këtë s’ma pret dot mendja!
Edhe nuk di, në duhet të kem një cmir të vdekshim për atë “ o dhaskalos” , apo në duhet të më vijë keq për atë djalosh edhe për prindët e tij?

Zafranboll, 30 qershor 1912.

Këngët kështjellare…


Katedra e muzikologjisë së Bonit, (Gjermania Perëndimore) studentёve të Fakultetit të muzikologjisë para se të merrnin dipllomën duhej të zbulonin se cili popull i ka kënduar këngët kështjellare. Për këtë eksplorim duhet të shkonin në Europën Jugore dhe në Ballkan. Në maj të vitit 1955, vinë nga Greqia dhe trokasin në pikën kufitare në Kakavie. Shteti i mirë priti dhe u vuri dy muzikantë për shoqërimin e tyre, Ramadan Sokolin dhe Pjetër Gaçin. Grupimi i rreth 40 studentëve me profesorë të muzikës, të gjuhës dhe inxhinjerë të aparaturave të inçizimit. Mësuesi Çam Neim Dalipi, kur u informua për qëllimin e grupit i shoqëroi për në vendbanimet e çamëve, në Ujë të Ftohët në Vlorë, në Babicë, në Fier, Rogozhinë, Durrës dhe Tiranë. Kudo ku shkuan dëgjuan këngë solo dhe polifonike me mosha dhe gjini të ndryshme, maj – gusht 1955. Mbas një pune sistematike inçizuese dhe komunikuese me Bonin, vendosën se ky popull i ka kënduar këngët kështjellare.

Mbas pesë vjetëve, në fillim të vitit 1960, në Bibliotekën Kombëtare ishin ekspozuar dy volume në gjuhën gjermane me titull: “Die Albanische kultur mit Tschamische gesange” “Kultura Shqiptare me këngët çame”. Por këto dy librat ishin tej rezervimit dhe futur në bodrum dhe nuk i nxorrën jashtë. Në fillim te vitit 1990 më ranë në dorë të dy volumet. Botova një artikull te gazeta “Vatra çame” dhe një artikull më vonë e botoi Ramadan Sokoli. Në mos gabohem prapë keto dy vepra kanë zënë bodrumin. Kjo është një temë tjetër, vetëm për një prezantim.

Përhapja dhe fama që morrën këngët kështjellare nga Ballkani në Europë, mbi 400 kalorës luftëtarë çamë të udhëhequr nga çami Mërkur Bua Shpata. Ata kanë qëndruar në kështjellat e Europës për më se 60 vjet (1496-1560), si kapedanë të tjerë me luftëtarë kalorës, në kohë të ndryshme. Si në kështjellat e Spanjës, Francës, Gjermanisë, Venedikut dhe Vatikanit të Papës etj. Në këto kështjella kanë kënduar, vajtuar dhe valltuar me këngë dhe valle Çame, kanë mbrojtur në luftëra me besnikëri dhe trimëri si luftëtarë këta kalorsa mercenarë.

Në historinë Europiane Mërkur Bua njihej si një nga luftëtarët më të famshëm, i cili morri gradën “gjeneral” të kavalerisë franceze të mbretit Ludovik XII. Madje në dokumentat Venedikase, ai cilësohej “Magnifico conte Mercuri Bua” apo “Dominus Mercurio Bua”. Nga të parët kronistë të vjetër është italiani Marini Sanudo, i cili përshkruan prestigjin e këtij luftëtari. “Një këngëtar i asaj kohe i kushton një poemë, ku e quan “Pasardhës i Pirros” “Kapedan” dhe e njëson me “Akil Ajadën dhe Aleksandrin e Madh”. (A. Kola “Arvanitasit”, f.241).
Mërkur Bua Shpata (1478-1542)

Bëmat dhe personaliteti i tij fillojnë të çfaqen, si udhëheqës i madh i forcave kalorësiake dhe si një nga trimat mercenarë që nuk i bënte përshtypje që kalonte nga një vend në tjetrin. Në vitin 1496, ai u ndesh me fiorentinasit, të cilët kishin sulmuar dhe marrë Pizën. Mërkuri, sëbashku me luftëtarët shqiptarë prej 400 kalorësish, në aleancë me venecianët, goditen fiorentinasit dhe del fitimtar mbi ta, në fushën e Akropolit. Një tjetër betejë, që shtoi edhe më tej interesin ndaj këtij personaliteti ushtarak, ishte beteja që u zhvillua në vitin 1497 kundër mbretit Karli i VIII-të Francës në Lombardi. Edhe në këtë betejë, Mërkur Bua, me trimat e tij Çamë, tregoi një aftësi të shkëlqyer strategjike.

Në vitin 1498 në Francë vdes mbreti Karl i VIII-të dhe në fron ngjitet Ludoviku i XII. Ky përgatiti focat dhe risulmon dhe pushton Milanon. Mërkur Bua, i ngarkuar për të goditur forcat pushtuese, ndeshet me të dhe i thyen francezët dhe largohen nga qyteti. Më pas Mërkur Bua çliron Pavian, Bicevanon, Navarën nga forcat franceze.

Në vitin 1502 mbreti Ludovik i XII u bë sundimtari Lombardisë dhe lidhi aleancë me markezin e Mantovës. Forcat e bashkuara të kësaj aleance, këtë vit, u ndeshën me spanjollët, përkrah kësaj aleance u bashkua edhe Mërkur Bua me 400 kalorësit e tij, i shtirë nga miqësia që kishte me markezin e Matovës, megjithse pak kohë më parë ishte ndeshur me francezët. Veprimet luftarake të Merkur Buas në fushën e luftimeve e befasuan dhe e mahnitën mbretin e Francës. Entuziazmuar nga fitoria që i dhuroi ky aleat në betejë kundra spanjollëve, monarku francez i dha titullin e kontit dhe gradën e gjeneralit, gjithashtu ai u bë komandanti i kavalerisë franceze që përbëhej nga 6000 kalorës.

Mbreti i Francës, mbas ndeshjeve dhe fitoreve të bujshme mbi spanjollët, e ftoi Mërkur Buan në Paris. Për nder të tij, ai organizoi një pritje madhështore ku mbas fjalimeve të zjarrta kushtuar bëmave të këtij heroi, e mbushi atë me dhurata të shumta…

Në vitin 1506, shkon për të ndihmuar Papën e Romës në luftë kundër Venedikut që i kishte pushtuar Bolonjën. Në betejën që u zhvillua në afërsi të qyteti të Bolonjës, Merkur Bua doli fitimtar. Papa në shënjë mirënjohje për këtë nder kaq të madh që i bëri Bua, i dhuroi një brez të artë dhe 1000 flori dhe e bekoi me dorën e tij.

Në territoret italiane të Gjenovës ngritën krye për të larguar trupat pushtuese franceze. Ludoviku i XII niset bashkë me njësitë e shqiptarëve të Merkur Buas. Sipas kronikave ushtarake të kohës thuhet që, luftëtarët e Merkurit asgjësuan në fush betejë rreth 2000 ushtarë, plagosen 1000 të tjerë dhe zuri rob 500, të cilët i dërgoi në kampin e francezëve, ku i priste vetë mbreti Ludovik. Kapedani shqiptar u prit me entuziazëm të madh nga mbreti… Prapë luftë, prapë fitore në kështjellën e Gjenovës. Ludoviku i XII-të e emëroi komandant të qytetit të Gjenovës Mërkur Buan…

Është e njohur historikisht se në vitin 1509, një numur princash dhe mbretërish europianë e italianë lidhën një aleancë ushtarake kundër Republikës Veneciane. Nën këtë aleancë përfshiheshin: forcat gjermane të perandorit Maksimilian, ato franceze të mbretit Ludovik XII-të, të Papa Julit të III-të e tj. Këta synonin dobësimin dhe nënshtrimin e kësaj fuqie të madhe detare. Goditjen e parë e dhanë forcat franceze me 500 kalorësit e Merkur Buas. Në ndeshjen me forcat e Merkurit në afërsi të lumit Ada, forcat veneciane u thyen keq dhe u tërhoqën në panik. Figura e Merkur Buas si strateg mori famë në tërë Europën. Perandori i gjermanisë Maksimilian, e ftoi Mërkur Buan me kalorësit e tij për të nënshtruar kundërshtarët e tij të rrezikshëm. Mbasi mësoi nga Perandori objeksionet ushtarake, Mërkuri u nis për në Flandër, për t’u ndeshur me kalorësin Karlo Edmond, i cili kishte pushtuar dukatin e Geltherit. Merkur Bua mundi të thyej kundërshtarët dhe kthehet fitimtarë. Mbas kësaj zhvilloi betejën e dytë në Dukatin e Bavarisë kundër kontit Baladino si pushtues i kësaj ane, Bua triumfoi. Maksimiliani i befasuar dhe i entuziazmuar së tepërmi për këto dy fitore njëra pas tjetrës të Mark Buas, organizoi një pritje dhe ceremoni madhështore i dha tituj, dhurata, pare (1000 flori), i veshi me dorën e tij pelerinën e qindisur me ar, i fali feude, e shpalli gjeneral të parë. (Dodona, bot 2008, f.120).

Mërkur Bua në momente emocionale takohet me gjeneralin venecian Bartolemeo Albiano, rikujtojnë të kaluarën e tyre, Atdheun, gjakun e përbashkët dhe në përfundim, Merkur Bua bie dakord të kthehet në shërbim të venecianëve përsëri.

Lajmi i rikthimit të Buas me njësitë e tij në shërbim të venecianëve ngjalli gëzim dhe entuziazëm të papërshkrueshëm. Senati me vendim të veçantë e ftoi atë zyrtarisht si hero dhe falenderoi njëkohësisht gjeneralin Albiano “që i riktheu Republikes një forcë të tyllë si Merkur Bua”.

Merkur Bua zhvilloi shumë beteja dhe fitore, vdiq në vitin 1560 në qytetin Trevizos. Në epitafin perkujtimor janw tw gdhendur: “Mercurio Bua comiti e principibus Peleponnesi Equtium ducteri qui gallisin arragonezos dimicantibs saepius lisden e regnoneapoleos e jectis prostatis pisanis libertate donatis”. Ndërsa memorialin e varrit të tij e punoi për dy vjet skulptori i njohur Antonio Lombardi.

Kur luftëtarët e tij çam nuk ishin mbi kuaj kalorës, ata qëndronin në kështjella duke kënduar këngë vajtimi kështjellare dhe duke valltuar vallen çame.

Në radhët e njerëzve të shpatës mund të renditen një numur i madh luftëtarësh dhe personalitetesh bashkëkohës të Merkur Buas, të mëparshëm apo të mëvonshëm.

Po renditim ngjarje të besnikërisë, të trimërisë të valles dhe të vajtimit, të flijimit burrëror pa nënshtrim ndaj armikut duke preferuar vdekjen pa mëdyshje se sa skllavërimin. Ketu është burimi i këngëve kështjellare.
Janina view from the castle, Beresford 1855

Komandanti çam nga Konispoli Haxhi Mehmet Dalani me 800 kalorësit e tij, luftoi për çlirimin e Kretës, në betejën me turqit, në maj të vitit 1828. Në përpjekje para kështjellës, vritet komandanti legjendar Haxhi Dalani, luftëtarët e tij mohuan ftesën për dorëzim e falje. Luftuan duke kënduar këngët kështjellare dhe hidhnin vallen e fundit konispolate të Osman Takes. Për këtë betejë shkrimtari grek Niko Kazanzaqi shkruan romanin historik “Ja vdekje ja liri”.

Studjuesi anglez Henri Holland i cili vizitoi vendin tonë në kohën e Ali Pashë Tepelenës shkruan: “Në një darkë në kështjellën e Artës qëndronin në dhomë, na tërhoqi vëmëndjen tingujt që vinin nga dhoma tjetër e kështjellës. Brenda në të gjetëm rreth 12-13 luftëtarë shqiptarë. Një luftëtar na qerasi me verë me kafe dhe me nargjile duhani.

Mbas pak filloi përsëri muzika! Dy luftëtarë çamë filluan të këndonin këngë popullore në gjuhën e tyre të shoqëruar nga një violine, një fyell dhe një def. Këngët e tyre ishin të natyrës së luftës! Shpesh dy zëra të këngëtarëve zbuteshin dhe nga variante të veçante bashkoheshin në një linjë të vetme, harmonike dhe muzikore, me tone herë të shtruara dhe herë të egërsuara…duke i dhënë tone ashpërsie dhe frike, muzikës.

Më pas luftëtarët u ngriten dhe filluan një valle shqiptare (çame) e cila ishte më shumë ekspresive. Ajo u ekzekutua nga një valltar i vetëm, ndërsa defi dhe fyelli shoqëronin lëvizjet e tij. Valltari hidhte pas flokët e tij të gjatë që turfullonin, mbyllte sytë dhe pa ndalur për dhjetë minuta rresht ai mori tërë pozicionet dinamike dhe të pa imagjinueshme që mund të shohë njeriu. Shpesh kthente fytyrën e tij në njërën anë në profil, pastaj binte në gjunjë për pak sekonda, rrutullohej fluturimthi, pastaj kryqëzonte duart me forcë rreth kokës se tij. (I. Koçollari, “Arvanitët”, f. 199).

Dora D’Istria thotë: “Gratë marshuan mbi Zallongun, fshat i vendosur në një farë largësie nga rruga e Sulit për në Luro (në Çamëri), duke parë që mbrojtësit e tyre vonuan dhe rreziku u afrua, u mblodhën rreth 60 vetë mbi një shkëmb të rëpire, që zotëronte një humnerë në fund të së cilës një përua coptohej nën shkëmbinj të e thepisur. Shumica ishin nëna dhe vajza të reja. Vendimi nuk zgjati shumë! Pasi i puthwn për të fundit herë fëmijtë e tyre, Ato u zunë për dore dhe, duke kënduar nje himn vajtues, u hodhen pa asnjë mëdyshje në humnerë, ku gjetën vdekjen… më e ëmbël se skllavëria. (“Rinia”, f. 43).

At Fishta shkruan:“Oso Kuka me 40 djelm të zgjedhun , “veshë e mathë e m’ armë shterngue – thue se krushq po duen me shkue”, rreshtohen më nji lundër në grykë të Bunës dhe nisen për Vraninë… Në darkë, ku marrin pjesë heronjt e Vraninës. Oso Kukës i lidhet buka. Han sa me thanë, lan dueret, del m’anesh e pështetet bri votrës. Duhani ia lehtson mendimet. Hieja e dekës, qi n’anderr i u gja se i dha zjarr barutit te xhebehanes, s’i hiqet mendsh…

“Ah kadale, Nikollë, t’ vraftë Zoti! / Pse ktu i thonë Oso baroti: / Se s’ ke pa shqiptar me sy, / Se djegë vehten edhe ty!” / Edhe zjarrë i dha barotit, / Aman, falë i kjofshim Zotit, / Kur ka dhanun zjarrë barotit, / Se ç’ a dridhë Vranina e shkretë! / Se ç’ a hjedhe kulla perpjetë! / Se edhe L’qeni ç’ ka gjimue / M’ kala t’ Shkoders tuj ushtue! / Qepra, tjeglla, gur e trena: / Hi e tym e flake shkndija, / ‘Shi mje m’ Viri i hodh duhija … Kjani, kjani oj Zana, kjani / N’ato maje, ku ju hani, / N’ ato kroje, ku ju pini, / N’ ato hije, ku ju rrini, / N’ato valle, ku vallzoni, / Kjani e lott mos i pushoni, / Perse tash, ehu! n’ ata curra / Kan me mbete, ehu! njata burra, / Me aq kujdes qi i kini rritun, / N’ armë e n’ luftë qi i patët vaditun: / Qi edhe vete i kini msue / Me msy anmikun pa u frigue…”, (“Lahuta…”, bot. 1997, f. 24, 67, 88.)

Kështjella e Rongut, është nga e djathta e rrugës që kalon nga Preveza për në Janinë, ne kilometrin 32 lartësohet një kodër e bukur në këmbët e së cilës rrjedh Lumi i Lurit. Epishkopi kreshnik T’imzot Josifi, më 10 prill 1826 në pushtimin e Mesollongjit prej turqve, duke parë rrezikun prej tyre shumë familje vine në kështjellë për t’u siguruar, shumica ishin gra dhe fëmijë. Mbas luftimeve të përgjakshme me mbrojtёsit e kështjellës, që u flijuan. Turqit u futën në kështjellë dhe filluan masakrën kundra familjarëve dhe përmbysjen e çdo gjëje. Atëhere Imzot Josifi vendosi më mirë i vdekur duke kënduar sesa të presish vdekjen nga hanxhari turkut dhe kështu i vuri zjarrin depos së municjonit dhe e hodhi në erë me gjithë pushtuesit turq. (Albert Kotini, “Çamëria denoncon”, f. 135).

Vallja e Osman Takës, këcehej dhe këndohej në çdo kështjellë. Është një valle tradicionale çame, me të gjithë elementët çame. Kërcehet me shumë elegancë. Ajo është valle epike, por mbrenda këtij epizmi ka një lirizëm, ka një lirshmëri i tërë trupi kërcen në organikë me shpirtin e atij që e kërcen vallen, por edhe me ata që i u bien veglave muzikore.

Osmani arriti të bëhej një nga krerët e rëndësishëm në kryengritjen anti osmane. U kap dhe u burgos në burgun e Janinës, ku dhe dënohet me varje. Para se ta varnin ai shprehu dëshirën e tij të fundit: një orkestër, e cila të luante vallen çame. Osman Taka nisi të kërcejë para valiut të Janinës dhe bashkëshortes së tij. Vallen e kërceu shumë bukur. Falë bukurisë trupore, shkathësisë, dhe zhdërvjelltësisë, bëri që vajza e valiut gati të rrëzohej nga dritarja. Dokumentat arkivore të Janinës bëjnë të ditur, me kërkesën e të shoqes së Valiut, Osmanit i falet jeta. Valltari i përkryer Taip Madani thotë: Në Festivalin Folklorik në Girokastër në vitit 1973, ai ka marrë çmimin “Laureat i Festivalit”.

Zonja Nexhmije Zaimi, Gazetaria e parë shqiptare në “CNN” dhe “Zërin e Amerikës” “Mbretëresha e pa kurorëzuar e shqiptarëve”: “Kur përfunduam intrvistën, në Jordani mbreti, Hussein më tha se do të më përcillte deri te hyrja e pallatit mbretëror, madje vuri në dukje se kishte rezervuar një suprizë për mua, ndërsa zbrisnim shkallët e pallati, në të dy anët e tyre na nderonin me qëndrim gatitu 60 roje të gjatë të veshur me uniformë ceremoniale. Diku më tha se mund të komunikoja me ta. “Anglisht” i thashë “Jo shqip”, -më tha ai, duke ndalur para tyre. “Shqip?!” “Po, po shqip”, -më tha ai. Këmbënguli mbreti Hussein. “Si ka mundësi”? -e pyeta unë e habitur. “Këta të gjithë janë shqiptarë”, sqaroi ai surprizën që kishte vendosur të më bënte në ndarje e sipër. Kur i thashë se pse kishte zgjedhur pikërisht shqiptarët për t’i bërë roje, Mbreti Hussein shpjegoi se ata janë besnikë dhe trima.

Kjo është fryma e përhapjes në pellgun e Mesdheut dhe në Europë te shpërdarë në për kështjella të djemëve Çamë si mercenarë, që kanë kënduar këngë vajtimi dhe nuk janë dorëzuar kundërshtarit, duke pritur vdekjen me këngë kështjellare. Kështu që grupi i muzikologjisë gjermane i gjeti te pasardhësit e tyre çame në Shqipëri, që trashëgonin bres pas brezi këngët kështjellare. Ata i vunë vulën e një studimi shkencor, që këto këngë i ka kënduar populli çam i Vilajetit të Janinës shqiptare.

Rasim Bebo - Çikago Jenar 2013.

Koment/Përgjigje çjerrjeve të Kristo Papës

NGA ARBEN LLALLA

Deputeti i Agimit të Artë Kristo Papa vazhdon të bëjë deklarata ekstremiste duke provokuar kombin dhe shtetin shqiptar. Por nga buron urrejtja e Kristo Papa i cili është shqiptar ortodoks, që e di shumë mirë gjuhën shqipe, gjuhën e heronjve të revolucionit të 1821, gjuhën që e flisnin dhe e flasin shumë personalitete të Greqisë?

Kristo Papa lindi në vitin 1962 në Athinë, ai është i pagëzuar me emrin e gjyshit që ishte prift, origjina e tij është nga fshati Lipa që i përket zonës së Lakka të Sulit, krahinë që historikisht është banuar dhe banohet nga arvanitas ose grek me origjinë shqiptare. (Greqia duke patur popullsi nga kombet e tjera si arvanitas, sllavë, ortodoks nga Azia e vogël, çdo 10 vite u ndërron fshatrave se kujt Prefekturë duhet ti përkasin, kjo bëhet me qëllim për të bërë ngatërrimin e studiuesve të statistikave për popullsinë në Greqi). Fshati Lipa nga është origjina e vërtetë e familjes Kristo Papa është themeluar si fshat midis shek.16-17 nga suljotët dhe ndodhet 51 km larg qytetit të Janinës. Lipa ka rreth 50 banorë sot dhe i përket komunës së Sellon të Bashkisë së Janinës. Ka një kala të vjetër dhe një kishë.

Në vitin 1997 Kristo Papa bashkë me familjen rikthehet në Janinë ku hapi një biznes për shitjen e mobiljeve COCO-MAT. Është babai i tre fëmijëve.
Kristo Papa që në fëmijëri u edukuar me frymën e heronjve revolucionar të 1821 që ishin nga Suli, të cilët prej shumë vitesh ishin kundërshtarët më të mëdhenj të Perandorisë Osmane dhe të pushtetit të Ali Pash Tepelenës. Figurat e heronjve shqiptar të Sulit u bënë objekt frymëzimi të poetëve me famë në ato vite. Babai i Kristos, Ilia Kristo Papa ka lindur në vitin 1924, dhe ishte fëmija i pestë i një prifti të thjeshtë dhe një mësuese. Në moshën 17 vjeçare ju bashkëngjit trupave të Napolon Zervës. Majori Ilia Kristo Papa merr pjesë direkt në ndërhyrjen ushtarake të kolonel Gjeorgjio Papadhopulos i cili instalojë diktaturën ushtarake në Greqi nga viti 1967-1974. Ushtaraku Ilia Papa u caktua në trupat e besueshme të sigurisë së Papadhopulit të cilin e emëroi më vonë Komisioner i qeverisë në Bankën Greke. Pas rënies së diktaturës më 1974, edhe pse u arrestua me akuzë për tradhti nga deputeti i PASOK, Evangjelo Janopulos, ai i shpëtojë burgut falë bashkëpunimit që vazhdojë me Kostandin Karamalisin.

Në vitin 1975 doli në pension bashkë me qindra ushtarak që i kishin shërbyer sistemit diktatorial të Gjeorgjio Papadhopulos. Në moshë të thyer 89 vjeçare Ilia Papa vazhdon të jetë aktiv i organizatës Agimi i Artë dhe të propagandojë tek rinjtë frymën e juntës diktatoriale të Papadhopulos dhe të ideologjisë naziste Hitleriane.

Diktatori Papadhopulos ishte arvanitas, shpeshherë intelektualët arvanitas në fillim të viteve 1980 arrestoheshin nga sigurimi grek me pretekstin se po ringjallin ideologjinë e Papadhopulosit, këtë e ka deklaruar i ndjeri Aristidh Kola në një intervistë që ja mora dy muaj para se të vdiste ku thotë: “Në fshatin e parë që shkuam, na pritën me lot në sy arvanitasit. Bëmë një takim të bukur, ku merrnin pjesë mbi 2.000 veta, por u zgjuan sigurimsat e shtetit grek (ASFALIA) dhe SFEVA (organizatë për çlirimin e Vorioepirit). U futën brenda në godinë, duke bërë rrëmujë, na bllokuan dhe përzunë popullin arvanitas të fshatit. Të nesërmen, të gjitha gazetat e majta dhe të djathta shkruanin për ne, duke na sharë dhe thënë “njerëzit e Papadhopulit u zgjuan”.

Figura më e dashur e Kristo Papës është Skënderbeu, Kolokotroni dhe Ali Pasha, këtë ma kanë thënë disa miq të afërt të Kristos të cilët janë arvanitas dhe me deklaratat e kohëve të fundit të tij antishqiptare janë habitur dhe distancuar.
Megjithatë mendimi im është se deputeti Papa po bënë një punë të lavdërueshme me deklaratat ekstremiste duke i treguar botës perëndimore se Greqia mbetet një vend primitiv ku feja ngatërrohet me kombësinë si në mesjetë, ku në Greqi ka forca të ideologjisë naziste të cilat rrezikojnë të përhapen në vendet e BE si oktapod. Besoj se problemet e brendshme të Greqisë bëjnë që klasa politike e saj të gjejë ngushëllime duke reflektuar me dhunë kundër emigrantëve dhe shqiptarëve në veçantë. Kjo është një metodë e njohur për ne që kemi jetuar disa vite të jetës në atë vend.

Deklarata tej ekstremiste e Kristo Papës se nëse Agimi Artë vjen në pushtet do i shpalli luftë Shqipërisë është bërë për marketing politik prandaj unë publikisht do ta pyesja se kundër kujt do luftojë Kristo Papa? Kundër nipave të Marko Boçarit (1790-1823) që jetojnë në Vlorë, kundër nipave të të Kiço Xhavellës (1801-1855) që jetojnë në Leskovik dhe Tiranë me mbiemër Tasho apo kundër nipave të Gjeorgjio Llalla- Karaiskaqit (1782-1827)që jetojnë në Gramsh-Elbasan dhe Tiranë!?

Dua të sqarojë lexuesit se arvanitasi Kiço Xhavella është ish-kryeministër i Greqisë, një pjesë e fisit të tij jetojnë në Shqipëri, pjesë nga Fisi i Boçarëve jetojnë në Vlorë, ndërsa Gjeorgjio Karaiskaqi është djalë i Dhimitër Isko Llalla.
Gjergj Llalla i parë nga Suli kishte djalë Dhimitër Isko Llalla që bënte pjesë në trimat më të besueshëm të Ali Pashait. Dhimitër Llalla përdhunoi Zoinë në vitin 1781, një grua e ve, por shumë e bukur e cila kishte lidhje me Ali Pashain. Nga ky përdhunim lindi një fëmi që do të quhej Gjergj Llalla, i pakëzuar me emrin Gjeorgjio Karaiskaqi (1782-1827), hero i Revolucionit grek të 1821. Pra, Gjergj Karaiskaqi është djali i Zoisë dhe i Dhimitër Llalla, edhe emrin Gjeorgjio e ka nga gjyshi, Gjeorgjio Llalla. Në moshën të rritur Gjergji Llalla i dytë u pagëzua i krishterë nga Ndre Karaisko i cili i dha mbiemrin e tij Karaiskaqi. Këtë e shkruan Dhimitër Grillo në librin e tij për Arvanitasit.

Mbas përdhunimit Ali Pashai ndjek Fisin Llalla, dhe morën rrugën për në Malin e Tomorrit, u vendosën në krahinën e sotme të Sulovës e cila duhet ta ketë marrë emrin nga Suli i Janinës sepse pothuajse e gjithë popullsia e kësaj krahine kanë mbiemra që i ndeshim edhe ne Sulin e Ali Pashait. Këto të dhëna i gjejmë në arkivën e Lidhjes së Arvanitasve të Greqisë të botuar në vitin 1984.
Dua të shtoj se mbas vdekjes së Ali Pash Tepelenës shumica e popullatës së krahinës së Sulit për ti shpëtuar vrasjeve nga turqit e Sulltanit, morën drejtimin për në malin e Shenjtë të Tomorit duke u vendosur disa në Leskovik dhe afër qytetit të sotëm të Gramshit, formuan fshatrat: Shën Mëri, Shën Mitri, Dardhzezë, Sulki, Dushkë, Kushov, Janç, Tunjë etj. Nëse do vëreni disa fshatra kanë emrat të krishterë, por që janë mysliman sot, kjo tregon për origjinën e tyre të vjetër. Duhet të dimë se ekziston ende një rrugë nga Janina-Leskovik-Korçë-Gramsh, kjo rrugë nuk është e re, por e hershme.

Banorët e parë që u ngulën në Sul ishin ushtarët e gardës të Gjergj Kastrioti Skënderbe. Mbas vdekjes së Gjergj Kastrioti Skënderbeut, rreth 200 luftëtarë arvanitas me familjet e tyre formuan fshatin e Sulit afër qytetit të Janinës dhe luftonin kundra turqve për lirinë e tyre. Më vonë Suli u zgjerua nga një fshat në krahinë dhe u popullua nga shqiptar ortodoksë çamë. Ata, për t’i shpëtuar skllavërisë osmane turke, u shpërngulën nga fshatrat e tyre të Çamërisë rreth viteve 1500-1600 dhe u vendosën në Sul të Janinës, krijuan fshatra të rinj me emra shqiptar. Që një pjesë e popullsisë së suliotëve janë çamër këtë na e deklaron anglezi V.M. Lik “Suljotët janë një farë e Çamërisë, njëra prej katër degëve të Shqipërisë”. Ndërsa studiuesi Ciapolini thotë- “Suljotët nuk dinin fare greqisht, gjuha që ata përdornin është, shqipja e dialektit të Çamërisë”. Mundeni këto ti gjeni në disa arkiva, por edhe në Institutin për Çështjen Çame në Tiranë.

Më vjen keq që historianët tanë i anashkalojnë me qëllim disa gjëra të vërteta rreth shqiptarëve të Greqisë, nëse ne do ishim marr më seriozisht me këto çështje grekët dhe shqiptarët do ishin më afër duke mos i ngritur kurthe njeri-tjetrit.

Kristo Papa ideologu nazist

Nëse do shohim organizata e Agimit të Artë nuk janë vetëm nazistë, as neonazistë, por janë diçka tjetër për të cilët bota duhet të trembet. Ata janë një organizatë e errët, e tmerrshme të cilët promovojnë ushtrinë naziste të Hitlerit për të cilën bota e sotme ndjenë ende dhimbjet që i shkaktojë ajo ushtri me ideologjinë e saj vrasëse deri në zhvarrosje të kombeve.
Kristo Papa që ne e shohim duke dhënë deklarata për një luftë midis Greqisë dhe Shqipërisë ishte drejtuesi i shtypit dhe propagandës së Agimit të Arta, në shkrimet që shkruante Papa ngrinte lartë figurat e nazistëve gjerman me një përkushtim patologjik. Agimi i Artë si organizatë u themelua për të dobësuar partitë e majta në Greqi, jo kundër shqiptarëve, bile shpesh herë në revistën e tyre botoheshin shkrime ku thuhej se grekët dhe shqiptarët janë vëllezër. Por pas viteve 2000, kjo organizatë u bë kundërshtarja më e fortë e emigrantëve shqiptar dhe Shqipërisë. Mendoj që këtu duhet të kenë gisht Lobi sllavë në Greqi që është shumë i fuqishëm dhe kisha ortodokse.
Nëse do shohim nga e kanë origjinë shumica e deputetëve të Agmit të Artë do vërejmë se shumica e tyre vijnë nga fshatrat arvanitas si p.sh Nikolaos Mihalolakos, Eleni Zarula, Kristo Papa, Mihail Arvaniti, Nikolaos Mihas (mbiemri këtij ka qenë Bythkali para shumë viteve sepse e njoh familjen e tij), Dhiumitrios Kukuçi, Estathios Bukuras(edhe një kushëririn e këtij e njoh, flasim shqip shumë mirë), Ilias Kacidharis etj. Lirisht mund të them se po tu bëhet ADN do dali se e kanë të njëjtë me shqiptarët, por për fat të keq shteti shqiptar nuk ka Institucione që të merren më seriozisht me këto gjëra dhe ministria e jashtme nuk ka diplomatë që kanë njohuri për arvanitasit. Kjo më dhemb shumë, prandaj ftoj publikisht ndonjë historian dhe studiues të më kundërshtojë këto që shkruaj.

Agimi i Artë përdor simbolet e vjetra shqiptare

Në përgjithësi organizata “Agimi i Artë” përdor simbolet e vjetra shqiptare, ajo si ngjyrë kryesore ka fushën e kuqe me shkronja të zeza dhe shqiponjën dy krenare që është simboli i familjes së Kastriotëve. Por pasi fitoj disa vende në Kuvendin e Greqisë ndryshojë ngjyrat nga e Kuqe e Zi në të Kaltër me të Bardhë, kjo u bë pasi partitë majtiste i akuzuan se janë me origjinë shqiptare dhe përdorin ngjyrat e flamurit të Skënderbeut.
Në numrin e revistës të Agimi i Artë të Tetorit 1986 shkruhej me shkronja të madh: “Grekët dhe Shqiptarët, një popull, një racë, një atdhe”. Shkrimit në fjalë revista i kishte kushtuar dy faqe të saja ku jepeshin të dhëna mbi lidhjet e dy popujve. Shkruesi i atikullit thotë se shqiptarët dhe arvanitasit janë e njëjta gjë. Ai jep disa të dhëna në lidhje të ngjashmërisë së gjuhës së Omerit me gjuhën shqipe si dhe flet për Pirron, Kostandinin e Madh, Justinianin, Kolokotroni etj., të cilët ishin ilirë. Me interes është fakti se autori i shkrimit të botuar në revistës e “Agimit të Artë” është njeri nga themeluesit dhe drejtuesit kryesor i cili ka vënë iniciale FAETHON.

“Grekët dhe shqiptarët janë vëllezër të një racë” shkrimi i mëposhtëm u botua më Tetor 1986, në revistën e Agimit të Artë dhe vjen në gjuhën shqipe i shkurtuar.

* * *

Përkundër fraksioneve të degjeneruara koleriane dhe institucioneve, opinioni jonë i ndershëm dhe krenar gjithmonë nuk ka injoruar çmimin e sakrificës. Në të njëjtat ritme përtërimë origjinën tonë, duke prekur një çështje të nxehtë kombëtare, duke përcaktuar gjakun e hershëm dhe prejardhjen, rezultat i botëkuptimit të racës sonë dinamike. Duke hedhur tutje propagandën e partive politike të injorantëve dhe të aparatçikëve, të cilët i referohen me pasion patriotik historisë duke predikuar ngjashmërinë e patundur të grekëve me shqiptarët apo Arvanitasit. Mendimi, dokumentimi, tradita e lashtë dhe njohuritë shtrihen në ditët e sotme dhe kanë përqafuar çdo fushë të kulturës sonë. Përtej ngjashmërisë dhe afrimitetit të grekëve të lashtë me ilirët, nëpërmjet origjinës indo-evropiane, vëzhgimi i kujdesshëm i historisë përforcon identifikimin e ekzistencës kombëtare. Duke njohur vlerat e luftës dhe përpjekjeve të heronjve tanë shprehim drejtësi historike duke nderuar përpjekjet e tyre pavarësisht origjinës së tyre të specifike.

Në njohjen e gjerë të Greqisë do të duhet të shtojmë dhe shpërthimet e kësaj historie, duke kujtuar këtu luftërat e Pirros, të Teutës, të Farias, të Gentit kundër Perandorisë Romake. Por, edhe në vijim dhe ato të periudhës së Perandorisë Bizante, strategët ilir si, Velisari dhe Vranajt, por dhe vet perandorët Konstandini i Madh (nga Dardania), Anastasi, Juliani dhe Leon Zguri, i japin historisë një përgjigje më të plotë. Vlerësimi se, vitaliteti me të cilin kanë vaditur nënën Greqi këto fise të pasur të atdheut është jo vetëm e nevojshme, por edhe e vërtetë. Sepse luftëtarët e zjarrtë që lanë gjurmë me aktet e tyre heroike dhe dhanë jetën në More, Rumeli, në zonën e ‘Shtatë Ishujve’, në Epir dhe në zona të tjera padyshim i dhanë një shtysë të madhe me qëllim që të ndihmojnë vëllanë e jugut, i cili ishte rebeluar kundër osmanëve, kështu që me të drejtë përshkruhen si Dorët (fisi ilir) e helenizmit modern.

Prapa fanatizmit dinak dhe tkurrjeve të pakuptueshme që qëllimisht fshehin një nga elementët më të bukur të historisë sonë, shfaqet sakrifica dhe trimëria Arvanitase gjatë kohës së revolucionit kombëtar më 1821. Sakrifica e familjes Gjika në Moldavi, besalinjtë dhe burrëritë e Buajve, Grevenarëve e mbrojtësit të madh të familjes së Shkurtëve, Buzara, e Bardhëve, Llallave dhe Suliotëve si dhe shpallja e shpërthimi i revolucionit grek në Mesini në Mars të 1821-t nga Dredhët, luftëtarët e panumërt në mbrojtje të ishujve të Idrës dhe Speces. Figura të pakthyeshme me kalimin e kohës si Kokali, Andruço, Kaçioni, Grindali, Plaputa, Kaçandoni, Mjauli, Kolokotroni, Spiromilo, Bubulina, Karajskaqi, Kundurioti, Boçari etj. Të gjithë këta kanë qenë eksponentë të luftës anti-turke dhe pasardhës të Aleksandrit të Madh të Ballkanit, Gjergj Kastriot Skënderbeut së bashku me figurën shumë të keqkuptuar të labit Ali Pashë Tepelena...