August 28, 2014

Dokumenti: 190 Fshatra të djegura nga grekët


Janë plot 6831 shtëpi të djegura nga grekët në 190 fshatra të Jugut të Shqipërisë në vitet 1913-1914.

Alma Mile

U mbushën plot 100 vjet që atëherë. Vetëm pak ditë më parë, banorët e Borshit përkujtuan djegien e fshatit të tyre. Në këtë atmosferë përkujtimore, studiuesi Valter Gjoni u rikthehet dëshmive të kohës, dokumenteve që na vijnë që një shekull më parë. Nga zyrtarë shqiptarë, por edhe fotoreporterë të huaj, që ndodheshin në Shqipëri për të ndjekur nga afër zhvillimet e Luftës së Parë Botërore. “Po i rikthehem kësaj ngjarjeje, i ngacmuar nga përkujtimi që borshjotët i bënë 100-vjetorit të djegies së fshatit të tyre”, thotë Gjoni, teksa rrëfen fotografitë e shtëpive të djegura, të fiksuara në aparatin e fotoreporterit francez, Robert Vaucher. Janë fotografi të shoqëruara me komentet e gazetarëve francezë. Aty është Tepelena, Delvina, Korça, Vlora…

HISTORIA
“Konferenca e Ambasadorëve në Londër pat emëruar një komision ndërkombëtar KNK për të gjykuar në vend pretendimet e Greqisë. Kur Greqia e ndjeu se ishte e pakuptimtë që të ndërmerrte kërkime për identifikimin e kombësisë greke te banorët e zonës së Korçës dhe të jugut, duke e ditur që ishin shqiptarë, ndryshoi qëndrim, duke thënë se ortodoksët shqiptarë ‘janë grekë që ka qëlluar të flasin shqip’. Në atë kohë, Komisioni i Kontrollit vizitoi qytetin dhe fshatrat dhe gjeti se deklaratat greke ishin të pabazuara”, thotë Gjoni. Sipas tij, komisioni përcaktoi kufijtë e Shqipërisë së Poshtme, në protokollin e njohur si Protokolli i Firences, që u njoh edhe nga qeveria greke, si dhe nga të gjitha qeveritë e tjera. “Nga ana tjetër, Greqia, edhe pse tha se po i tërhiqte trupat e saj pushtues nga territori i caktuar në Shqipëri, përdori të njëjtën dredhi si në luftën e Trojës. Trupat e rregullt hoqën gradat dhe vendet nga ku u tërhoqën trupat e rregullt të ushtrisë greke u pushtuan nga ato të ‘parregulltat’, të ashtuquajturat ‘epirotë’. Vetë lëvizja epirote, siç është bërë e njohur tani, ishte e parapërgatitur, e organizuar dhe e mbështetur nga qeveria greke e Venizellosit. Ajo ishte një përpjekje e vërtetë, një atentat kundër vetë jetës së shtetit të ri shqiptar”, shton studiuesi.

DËSHMITË
Sipas Valter Gjonit, për barbaritë që u kryen në Jug të vendit kanë lënë pas dëshmi jo vetëm shqiptarë, por edhe të huaj, që ishin caktuar për të qenë pjesë e negociatave dhe caktimeve të kufijve shtetërorë. “Aq i dukshëm dhe mizor ishte reagimi grek, sa madje dhe përfaqësuesi rus në gjirin e KNK, A. M. Petrajev, shkruante në një raport të tij “Të gjitha dëshmitë e marra prej nesh dhe të bazuara në tregimet e dëshmitarëve vizatojnë një tablo të një shkatërrimi të vazhdueshëm dhe të zhbërjes së popullsisë myslimane. Kudo ku kanë kaluar deri tani këta epirotët, kanë lënë pas fshatra të djegur myslimanë dhe njerëz të vrarë nga ata, që nuk mund të shpëtonin, duke u larguar” (N. Smirnova, “Historia e Shqipërisë”). Ky pohim pason raportet dhe dëshmitë e atyre, që i kane parë ose, më mirë akoma, i kanë përjetuar të gjitha këto episode, kanë vërtetuar ndër të tjera implikimin e qeverisë greke të kohës në akte gjenocidi”, thotë Gjoni. Tefik Selenica, autor i librit “Shqipëria në 1927”, funksionar i lartë në administratën e viteve ’20-’30, është një ndër ata njerëz që ka dokumentuar gjithë aksionet e grekëve në vitet 1913- 1914. Duke sjellë inventarin material dhe njerëzor të gjenocidit, ai ndër të tjera shprehet: “Zjarri dhe tmerri i këtyre fqinjëve dogji e përvëloi pjesën më të madhe të Shqipërisë së sotme, gërmadhat e së cilës e dëshmojnë, e tregojnë se ç‘kanë hequr. Pra për kujtim historik, me pikëllim në zemër, këtu më poshtë po radhitim emrat e qyteteve dhe të katundeve që u dogjën dhe u shkatërruan më 1914. Qytetet dhe katundet e djegura, më 1913-1914 prej grekëve, me gjithë popullsinë që mbeti pa shtëpi dhe iku e vdiq në ullinjtë e Vlorës me numrin e shtëpive të djegura, në mënyrë alfabetike po i tregojmë këtu poshtë”. Më tej, ai rendit listën me 190 fshatra dhe shtëpitë e shkrumbuara.

FOTOGRAFITË
Më shumë se çdo dëshmi tjetër flasin fotografitë e realizuara asokohe. Një grup i madh gazetarësh të huaj shoqëronin ushtritë që shkelën nëpër territorin shqiptar. Shkruanin për gazetat më të mëdha të Europës. Që nga Shqipëria në flakë ata raportonin dhe i dëshmonin botës se ç’po ndodhte në atë kënd të humbur të Europës. Studiuesi Valter Gjoni ka rënë në gjurmët e disa prej tyre, por me sa duket në vatrën e zjarrit ka qenë pikërisht Robert Vaucher. “Ai është një nga pasqyruesit e gjenocidit grek, ka qenë edhe gazetari i shtypit prestigjioz francez. Robert Vaucher me kronikat, fotografitë dhe diçiturat që shoqëronin ato, na ka lënë një arkiv të pasur fotografik të masakrave greke në jug të vendit”, shpjegon Gjoni. Por jo vetëm ai, të dërguar të agjencive të lajmeve të kohës kishin dërguar reporterët e kohës, të cilët kanë fiksuar shtëpitë e djegura në Tepelenë, Delvinë, Bilisht, Leskovik, varret masive në Vlorë, mes ullinjve etj.

Lista e fshatrave dhe shtëpive të djegura nga grekët
Katundi i djegur Nënprefektura Popullsia Shtëpitë e djegura
1. Alipostivan           Përmet 25 2
2. Arza                   Tepelenë 667 49
3. Backa                 Skrapar 21 3
4. Barmashi            Kolonjë 61 11
5. Beçisht               Tepelenë 185 34
6. Benjeza              Kolonjë 64 4
7. Bejkova              Kolonjë 42 6
8. Bënça                 Tepelenë 577 130
9. Bënja                  Këlcyrë  89 12
10. Benjëza            Përmet  27 3
11. Bërzhdani          Frashër  9 1
12. Blezeneka         Skrapar 55                   12
13. Bolena              Kurvelesh 918            159
14. Borshi              Kurvelesh 1120 183
15. Blezëncka        Skrapar 60 12
16. Bubësi              Këlcyrë 117 13
17. Buzi                 Tepelenë 364 63
18. Butka              Kolonjë 34 6
19. Çoraj               Kurvelesh 148 30
20. Çepani            Skrapar 36 6
21. Damsi             Tepelenë 513 87
22. Davidhi           Skrapar 127 26
23. Dorza             Tepelenë 212 46
24. Dragoti           Tepelenë 253 49
25. Dukaj             Tepelenë 494 89
26. Dobrenji         Tomoricë 170 18
27. Floqi               Korçë 17 1
28. Frashëri          Frashër 1112 318
29. Fratari            Këlcyrë 125 32
30. Fushbardha     Kurvelesh 61 7
31. Ftera               Kurvelesh 431 80
32. Grepcka          Skrapar 46 13
33. Golemi            Kurvelesh 1098 153
34. Gostivishti        Kolonjë 84 14
35. Gusmari           Kurvelesh 571 95
36. Goroshiani        Frashër 96 23
37. Gostomicka      Frashër 87 22
38. Gaduçi              Kolonjë 75 14
39. Gostencka         Skrapar 120 25
40. Gjergjova          Skrapar 115 32
41. Gjonçi               Kolonjë 26 5
42. Helmësi            Skrapar 50 12
43. Herseka           Kolonjë 15 32
44. Hormova          Tepelenë 523 98
45. Hosecka           Leskovik 53 11
46. Julat (Zhulat)     Kurvelesh 1495 249
47. Kagjinasi          Kolonjë 178 25
48. Kajca              Këlcyrë 325 61
49. Kakosi            Frashër 64 11
50. Kalosi             Kurvelesh 304 64
51. Kamniku          Kolonjë 44 11
52. Kallarati          Kurvelesh 567 89
53. Kaltani            Kolonjë 192 39
54. Kardhiqi         Kurvelesh 281 50
55. Kashishti        Tepelenë 419 66
56. Këpica           Tomoricë 82 20
57. Këlcyra          Përmet 515 89
58. Kolonja(eLabërisë) Kurvelesh 475 74
59. Kongutz         Kurvelesh 37 6
60. Konispoli       Leskovik 87 15
61. Kapinova       Skrapar 130 25
62. Kopaçi          Kurvelesh 355 115
63. Koprencka    Skrapar 152 38
64. Kozeli           Kolonjë 64 8
65. Korocë         Leskovik 42 13
66. Kotzkë         Leskovik 9 2
67. Koblara        Frashëri 122 22
68. Kreshova       Kolonjë 94 21
69. Kuçi              Kurvelesh 1848 220
70. Kurtezi           Kolonjë 30 4
71. Kuqari           Këlcyrë 97 17
72. Kreshova      Frashër 131 25
73. Kostreci        Frashër 34 4
74. Lapani          Skrapar 57 4
75. Kekdushi      Skrapar 616 97
76. Lëncka          Kolonjë 18 3
77. Leskoviku      Leskovik 3250 650
78. Leshnja          Kolonjë 126 17
79. Leshnja         Skrapar 160 30
80. Luarasi          Kolonjë 99 17
81. Lubonja         Kolonjë 99 19
82. Luzati            Tepelenë 462 71
83. Malindi          Skrapar 22 3
84. Martallozi      Tepelenë 185 43
85. Matohasanaj  Tepelenë 495 97
86. Maricani        Tepelenë 346 58
87. Markati          Përmet 8 1
88. Mazhani          Këlcyrë 215 34
89. Melçani          Tepelenë 4 1
90. Memaliani       Tepelenë 168 42
91. Mërtinji           Këlcyrë 70 14
92. Mesarea          Leskovik 12 1
93. Melcka            Skrapar 102 19
94. Mezhogorani    Tepelenë 474 87
95. Mbreshtani      Leskovik 112 30
96. Mirasllavica     Kolonjë 28 3
97. Muzencka        Skrapar 62 11
98. Muzhaka          Skrapar 153 17
99. Micani              Frashër 186 32
100. Masiçka         Kolonjë 151 26
101. Navarica        Skrapar 9 2
102. Navosela        Kolonjë 265 53
103. Nivica            Kurvelesh 1450 325
104. Ogreni            Përmet 7 1
105. Orgocka        Kolonjë 84 7
106. Pagria            Frashër 19 4
107. Panariti          Këlcyrë 188 27
108. Palavli           Kurvelesh 174 28
109. Panarit          Korçë 373 62
110. Pacomiti        Përmet 49 11
111. Pavari           Përmet 15 6
112. Permeti         Përmet 4 1
113. Psari             Këlcyrë 117 27
114. Psari             Kolonjë 104 18
115. Peshtani        Leskovik 82 11
116. Picari            Kurvelesh 658 121
117. Plesati           Kurvelesh 246 48
118. Poda            Leskovik 113 31
119. Polhomi        Skrapar 220 80
120. Podgerani     Tepelenë 283 35
121. Prishta          Skrapaar 150 32
122. Polena         Skrapar 82 10
123. Progonati      Skrapar 1463 222
124. Prodani         Kolonjë 84 7
125. Prongjit         Kurvelesh 212 38
126. Piskall          Frashër 24 8
127. Qafa             Skrapar 120 19
128. Qesaraka      Kolonjë 50 11
129. Qeshibesi      Frashër 73 9
130. Qlnami           Kolonjë 61 10
131. Qafzezi          Kolonjë 63 12
132. Qyteza          Kolonjë 78 9
133. Qinami           Frashër 98 23
134. Rabani          Skrapar 50 14
135. Radani           Leskovik 81 25
136. Radovicka     Frashër 97 24
137. Radati           Leskovik 66 11
138. Rajani           Kolonjë 12 4
139. Radeshi         Skrapar 76 14
140. Rexhina         Kurvelesh 399 65
141. Rodeni          Këlcyrë 282 41
142. Rogu            Skrapar 109 15
143. Rribani         Këlcyrë 131 34
144. Sanjollasi      Kolonjë 34
145. Salaria         Tepelenë 862 142
146. Selcka         Tepelenë 198 42
147. Selenica       Frashër 416 52
148. Selenica       Kolonjë 81 14
149. Selenica       Kolonjë 168 28
150. Seropulli       Frashër 61 3
151. Sinanaj          Tepelenë 325 69
152. Sevrani          Skrapar 195 84
153. Skorovoti       Kolonjë 10 2
154. Starja             Kolonjë 38 5
155. Seniçani         Këlcyrë 120 22
156. Streneci         Frashër 157 20
157. Staravecka     Skrapar 120 28
158. Shalesi            Leskovik 40
159. Shelgu            Këlcyrë 90 12
160. Shtepëzi           Tepelenë 66 12
161. Tac i Poshtëm   Kolonjë 77 11
162. Tac i Sipërm      Kolonjë 191 25
163. Tatzati               Kurvelesh 353 25
164. Tepelena          Tepelenë 353 62
165. Tolari                 Këlcyrë 231 38
166. Topojani            Këlcyrë 239 36
167. Toska-martallosi  Tepelenë 293 45
168. Trebicka            Korçë 9 1
169. Turani                Tepelenë 368 52
170. Toshkësi             Këlcyrë 245 39
171. Therepeli            Skrapar 134 34
172. Varibopi            Këlcyrë 11 2
173. Vasjari               Tepelenë 15 7
174. Vellqoti             Tepelenë 100 22
175. Verzhezha         Skrapar 123 32
176. Vergo               Kurvelesh 217 34
177. Veleshnja          Skrapar 96 1
178. Vrëpcka           Leskovik 41 88
179. Vëlusha            Përmet 8 1
180. Vinokashi         Përmet 21 3
181. Vendresha       Skrapar 122 23
182. Vertenik          Korçë 39 13
183. Vëlusha           Skrapar 180 53
184. Velcishti          Këlcyrë 70 14
185. Vercishti          Frashër 70 11
186. Visocka           Skrapar 142 14
187. Zavalani           Frashër 86 43
188. Zaberzani         Skrapar 102 28
189. Zhepova          Këlcyrë 325 43
190. Zharkani          Kolonjë 27 4

Totali i shtëpive të djegura: 6.831

PANORAMA