March 12, 2015

ÇAMËRIA NË VEND NUMËRO: PENG I PARTIVE POLITIKE PËR 24 VJET


Anashkalohet problemi çam për kapital politik: 11 vjetë rradhazi harrohet Rezoluta Çame
Kanë kaluar mbi 24 vjet kur Shqipëria kaloi nga diktatura komuniste në një sistem demokratik. Midis shumë problemeve të lëna në harresë ishte dhe ajo e çështjes çame. Qysh në fillimet e demokracisë, Shqiptarët e Çamërisë u organizuan në shoqatën “Çamëria” dhe shpalosën hapur qëllimin e tyre: Njohjen e genocidit dhe kthimin e pronave në Çamëri. Kishte shumë entuziazëm, shumë patriotizëm dhe shumë vullnet nga krerët e kësaj shoqate vullnetarësh. Më vonë komuniteti çam vendosi që shoqata të kthehej në parti me kryetar, z.Tahir Muhedini.
Kronologji e shkurtër e politizimit të çështjes çame
  • Në vitin 2006 partia e re mori emrin PDI, Partia për Drejtësi dhe Integrim. Programi saj ishte po ai i Shoqatës Çamëria por me disa ndryshime të vogla. Çamët menduan se krijimi i PDI-së do të rriste shanset e zgjidhjes së problemit të tyre, duke pasur përfaqësuesit e vet në parlamentin shqiptar. Sipas deklaratave të kreut të PDI-së Tahir Muhedini, në vitin 2006 u dërgua në Strasburg dosja e shkeljeve dhe mohimit të të drejtave të çamëve nga shteti grek.
  • Në vitin 2009, në zgjedhjet parlamentare të qershorit, krahun e të majtëve nga lista emërore fitoi deputeti socialist Shpëtim Idrizi dhe në të djathtën Dashamir Tahiri. Pas zgjedhjeve, për arsye të ndryshme, dy deputetët, Dashamir Tahiri dhe Shpëtim Idrizi krijuan partinë e re PDU-në, Partia për Drejtësi dhe Unitet, që edhe kjo do të merrej me problemin çam. Në ato kohë, Idrizi dhe Tahiri premtuan mjaft për zgjidhjen e çështjes çame. Ata shkuan në SHBA, ku takuan kongresmenë e senatorë të shumtë dhe prej andej sollën lajme se Departamenti Amerikan po shqyrton çështjen çame. Nuk kemi parë deri më sot ndonjë prononcim nga DASH-i as nga ndonjë senator apo kongresmen qoftë dhe privatisht nga ata që takuan krerët e rinj çam. Idrizi dhe Tahiri deklaruan më shumë se një herë për pajtimin e një studioje avokatie me qendër në Britani që do të merrej me çështjen çame por asnjëherë nuk është deklaruar emri i kësaj studioje.
  • Në shkurt të vitit 2011, përfundimisht të dy partitë u shkrinë në një të vetme, Partia për Drejtësi, Integrim dhe Unitet. PDIU, me kryetar Shpëtim Idrizin, nënkryetar Dashamir Tahirin dhe president nderi ish-kryetari i PDU Tahir Muhedini.
  • Një parti “e re çame” shfaqet në horizont në vitin 2013. Para kësaj, Partia Aleanca Popullore (më pas Lëvizja Çame) ishte një konglomerat 12 mikropartish që drejtohej që nga 2001 nga Erjon Softa. Aleanca Popullore ftoi të gjitha shtresat e popullsisë, të lodhura tashme nga një politikë 20 vjeçare e një tranzicioni të tejzgjatur, “të bëhen pjesë e saj për tu dhënë udhë ëndrrave shumvjeçare të këtij populli me një të shkuar të lavdishme por deri tani pa një prespektivë për te ardhmen”. Që prej prillit 2013, kjo parti drejtohet nga zoti Artur Dojaka, i cili ishte në koalicionin e majtë me PS. Në podiumet partiake, kjo parti ishte mjaft kritike ndaj PDIU dhe drejtuesit të saj, por nuk arriti të ndryshonte dot as kushtet e qeverisjes por as edhe ndërkombtarizimin e çështjes çame.
Në zgjedhjet lokale të vitit 2011, 66.562 e shtetasve shqiptarë iu vleftësuan votat për dy partitë kryesore, PDIU dhe AP, që kanë marrë si përgjegjësi politike në zgjidhjen e problemit të shqiptarëve të Çamërisë. Këto dy parti u kyçën në koalicionin e djathtë Aleanca për Qytetarin.
2011 lokale2013par
Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2013, 54.104 shtetasve shqiptarë iu vleftësuan votat për PDIU dhe AP. Këtë rradhë këto dy parti u gjendën në 2 koalicione të ndryshme. Aleanca Popullore në grupimin e majtë Aleanca për Shqipërinë Europiane dhe PDIU në grupimin e djathtë Aleanca Për Punësim, Mirëqënie dhe Integrim. Koalicioni i djathtë humbi thellësisht pasi populli e gjeti veten të zhgënjyer nga pushteti i S. Berishës. Falë angazhimit të gjerë në fushatën e 2013, PDIU arriti të sigurojë 5 deputetë, kryetarin Shpëtim Idrizi (Fier, lista e Partisë Demokratike), Dashamir Tahiri (Vlorë), Aqif Rakipi (Elbasan), Omer Mamo (Fier) dhe Tahir Muhedini (Tiranë).
Çështja Çame në Vend Numëro – PDIU: flip-flop i pazakontë
Ndërsa problemi mbetet i pazgjidhur, përgjegjësia, llogaridhënia dhe barra e transparencës bie mbi drejtuesit e partisë të cilët po e zvarrisin çështjen çame. Me gjithë prononcimet e deputetëve çamë në lidhje me çështjen, PDIU-ja është në koalicion me PD-në prej vitit 2009, por pas dy vitesh ajo nuk ka arritur të jetë realisht në qeveri dhe është mjaftuar me ndonjë drejtor të policisë ndërtimore apo asaj të patentave të makinave. Në tubimet elektorale të PDIU-së dhe AP sallat e teatrove janë plot e përplot me ata njerëz të mirë, të ngulur prej më shumë se shtatëdhjetë vitesh në qytete si Durrësi, Vlora, Elbasani e Saranda që ende lotojnë për kthimin në shtëpitë e pronat e tyre.  Ndërkombëtarizimi i problemit çam nuk shihet asgjëkundi dhe situata është shumë herë me keq se në fillimet e themelimit të “Shoqatës Atdhetare Çamëria”.  Pavarësisht se kurrë nuk u bë e njohur përmbajtja e dosjes së Strasburgut, pas 9 (nëntë) vjetësh nuk ka asnjë përgjigje nga Gjykata e Strasburgut(?!).
Sot, pavarësisht nga qëndrimi politik, si në pozitë dhe në opozitë, veç projekteve të konsiderueshme sensibilizuese për njohjen e problemit çam, asnjëra nga këto dy parti ka vënë në zbatim rezolutën bazë për zgjidhjen e çështjes së popullsisë çame në rang politik kombëtar. Për rezolutën çame pretendohet se është miratuar në vitin 2004 dhe futja e saj në parlament nuk u paraqit e vërtetë. Kjo letër nuk nxori as një rezultat e madje u spekulua gjërësisht me të. Asnjë nga këto parti nuk ka mundësuar hyrjen e lirshme e dinjitoze të Shqiptarëve të Çamërisë për të kryer vizitat e nevojshme civile e ligjore për zgjidhjen efikase të përshtatshme të problemeve të tyre. As Komisioni Parlamentar për Politikën e Jashtme i kuvendit popullor është angazhuar për këtë problem me qeverinë greke.
Në nivelin ligjor dhe ndërkombëtar, veç premtimeve për një studio ligjore angleze, asgjë konkrete s’është implementuar nga premtimet elektorale të këtyre 10 vjetëve. Qytetarëve të lindur në Çamëri tashmë shtetas të Shqipërisë s’u lejohet të hyjnë në Greqi me pasaportat që përmbajnë emrat e vjetër të qyteteve të tyre si Filat, Gumenicë etj. Ata janë keqtrajtuar në pikat doganore dhe janë përzënë nga autoritet me sjellje shoviniste greke.
Gjithashtu ekzistojnë opinione se krerët e PDIU-së përdorin votat e çamëve për poste e përfitime dhe merren me të kur kanë kohë, pa patur bosht ideologjik të qëndrueshëm. Kjo vjen pasi në koalicionin e majtë gjendet dhe partia antikombëtare PBDNJ e cila e  ka mohuar dhe mohon haptaz çështjen çame. Tanimë thuhet se Partia për Drejtësi Integrim dhe Unitet e Shpëtim Idrizit nuk do të jetë më pjese e opozitës, por do të garojë në një koalicion me Partinë Socialiste në zgjedhjet lokale të 21 qershorit 2015. Kjo shënon edhe fundin e marrëveshjes se PDIU me të djathtën (PD). Pritet që marrëveshja e PS me PDIU do ti sigurojë dy-tre bashki të vogla komunitetit çam.
Opinionistë e gazetarë sugjerojnë se këto parti duhet të heqin dorë nga përfaqësimi çam dhe të vazhdojnë të hapen për të gjithë, përndryshe do të vazhdojnë të dobësojë edhe më çështjen çame. “Çamëve u duhet një shoqatë ose parti që të merret vetëm me çështjen çame, ashtu si ka qenë” – shkruan Gëzim Zilja. Ndryshe  votat çame do të shpërdorohen si deri tani dhe do të shërbejnë për nja dhjetë, njëzetë apo pesëdhjetë çamë dhe jo çamë, për të plotësuar qejfet e tyre siç po ndodh realisht me të zgjedhurit në qeverisjen lokale.  Historiku dhe veprimet e PDIU-së flasin për një “qasje’’ shembullore pas qeverisë së Berishës dhe tani pas asaj të Ramës. Qysh nga kthimi i krerëve çam nga Amerika, shtator 2010, për çështjen çame nuk është lëvizur as edhe një hap para qoftë në rrafshin kombëtar qoftë dhe atë ndërkombëtar. Gjithashtu votat e këshilltarëve çamë në gjithë bashkitë,  komunat e qarqet kalojnë sa majtas, djathtas për favore të vogla dhe interesa vetjake, që nuk kanë të bëjnë fare me problemin çam.” Andaj, nevojitet një alternativë e re politike e cila do të japë rezultate jo vetëm të kutitë e votimit, por edhe tek zemrat e drobitura të kësaj popullate fisnike.
______
Organizata jo-fitimprurëse Shqiptaro Amerikane Çamëria (AAOC) ka synim të arrijë  një zgjidhje efikase dhe optimale të të drejtave të njeriut e Shqiptarëve të Çamërisë Misioni ynë është promovimi i çështjes çame dhe ruajtja e trashëgimisë kulturore, historike dhe etnike të Shqiptaro-Amerikanëve nga Çamëria të cilët kërkojnë drejtësi nëpërmjet standarteve ligjore demokratike amerikane për dënimin e genocidit në Çamëri dhe rikthimin dhe rivendosjen në Çamëri.

February 11, 2015

Çamëria, emër tipik i autoktonisë shqiptare

“Çamëri” dhe “Epir” janë toponime të një rajoni dhe se kuptimi i tyre gjatë shekujve mori dimensione hapësinore të ndryshme. “Çamëri, një nga emrat tipikë që vërtetojnë autoktoninë e shqiptarëve në vendbanimet e tyre të sotme”
Toponimet janë gjurmë të kulturës materiale dhe shpirtërore, nëpërmjet të cilave dëshmohet gjuha dhe historia e popujve të ndryshëm. Ato ndihmojnë për të sqaruar etnogjenezën, marrëdhëniet shoqërore-juridike dhe përbëjnë një komponent të fuqishëm të diversitetit kulturor të regjioneve gjeografike. Toponimet janë përmendore të kulturës njerëzore. Emrat e vendeve (toponimet) janë bartëse të kujtesës sociale dhe kanë si referencë mjedisin natyror, historik, gjuhësor, politik etj. Çamëria në çdo periudhë historike është paraqitur si një regjion gjeografik dhe etnografik unikal, i identifikuar, megjithatë emri i saj gjatë shekujsh nuk ka qenë i qëndrueshëm, por ka ndryshuar nga njëra periudhë historike në tjetrën. Këto ndryshime shprehën procesin historik të zhvillimit të saj.
Në ditët tona përdoren paralelisht dy emra për këtë krahinë si dublim i njëri-tjetrit. Çamëri për vendin dhe çamë për banorët dhe Epir për vendin dhe epirotë për banorët e tij. Në të folmen e popullit përdoret emri i parë, ndërsa në literaturë më tepër i dyti. Emri “Epir” dhe “epirotë” ndeshet veçanërisht në literaturën greke, kurse në literaturën shqiptare në përgjithësi përdoret emri popullor Çamëri për vendin dhe çamë për banorët e tij.
Këta dy emra i ndeshim jo vetëm në literaturën e kohës së sotme, por edhe në literaturën historike që nga kohët më të lashta. Kuptimi i tyre nuk është i njëjtë në çdo kohë. Herë njëri shtrihej në një territor më të gjerë e tjetri përfshinte një hapësirë më të ngushtë, herë njëri paraqitej si kryenjësi e tjetri si nënnjësi. Luhatja e këtyre dy emrave është e lidhur me prejardhjen (origjinën) historike dhe veçoritë e zhvillimit politiko-shoqëror të krahinës në shekuj. Emri “Epir” ka qenë përdorur në kohën e lashtë nga autorë grekë si emër i përgjithshëm që përcaktonte pozitën kontinentale të krahinës përballë Greqisë ishullore (Epir në greqisht do të thotë stere, tokë).
Nga fundi i shek.VI p.e.s.(para Krishtit), ai u shndërrua në një emër të përveçëm gjeografik, ndërsa në gjysmën e dytë të shek. IV para Krishtit ai mori edhe përcaktim politik. Epiri banohej prej 14 fisesh, ndër të cilët kryesorët ishin tesprotët, kaonët e molosët, të cilët ishin etnikisht të një trungu me ilirët.
Gjithashtu edhe emri Çamëri ka burim të lashtë historik. Gjejmë sot trajtesat më të hershme lidhur me prejardhjen e emrit Çamëri, që u takojnë studiuesve të huaj të shek.XIX, M.Leake e F. Pouqueville. Vëmendja është drejtuar nga toponimia që ka natyrë konservative dhe ruhet relativisht gjatë edhe kur ka zhvendosje popullsish. Është vërejtur një lidhje e ngushtë e emrit Çamëri me emrin e lumit që përshkon krahinën – Thjam-it antik. Thjami është identifikuar me Kalamanë, lumi që shkon pranë shkallës së Filatit (shkalla e Zërjanit). Dijetari i njohur anglez William Leake, në fillim të shek.XIX pa te fjala “çam” një reflektim të emrit të vjetër të Kalama, të emrit Thjami, duke e paraqitur në një vazhdimësi jo greke. Në punimet e prof. Çabejt, vazhdimësia e këtyre dy termave (Thiamis-çam) shpjegohet në bazë të ligjeve të zhvillimit fonetik të shqipes.
Autori ynë, duke u mbështetur në këtë fakt, e paraqet emrin Çamëri si një nga emrat tipikë që vërtetojnë autoktoninë e shqiptarëve në vendbanimet e tyre të sotme. Sipas tij, edhe zhvillimi fonetik Arachthos (emri i lashtë i qytetit të Artës) shpjegohet më mirë me anë të shqipes, sesa greqishtes.
Studiuesi grek, Nikoleos Georgios Nikokles, mbështet tezën se fjala “çam” do të thotë “pisha”, ose vendi i banorëve të pyjeve me bredha. Ky studiues mundohet të argumentojë se ngjashmëria e fjalëve “çam-pisha” është një dëshmi se shqiptarët kanë qenë të ngulitur në Danub dhe, në kohën pas Krishtit, ky emër grek bashkë me popullin kanë kaluar në vendbanimin e ri ilirik (Çamëri). Studiuesi gjerman Iakob Ph. Fallmerayer e kundërshtoi këtë tezë antishkencore. Ai argumenton se fjala “bredh”-çam (pylli me bredha) është një fjalë e parme turke dhe jo fjalë e parme greke dhe, si shumë fjalë të tjera, ka ardhur te shqiptarët nëpërmjet lëvizjeve migruese dhe marrëdhënieve me turqit e imigrues në Europë. Dhe më tej vijon: – Ndofta emri i provincës bregdetare shqiptare “Çamëri” nuk është i prejardhur as nga greqishtja e as nga turqishtja, por nga emri i stërlashtë i lumit Thiamis.
Në fillim të shek XIX, studiuesi francez F.Pouqueville, në veprën e tij prej gjashtë vëllimesh “Voyage delle Greece”, përshkrimi i Çamërisë dhe i krahinës së saj, Sulit, zë pesë kapituj. Racën shqiptare ky autor e ndan në katër regjione etno-gjeografikë: në gegë dhe Mirditë, në toskë, në labë, e në çamë. “Katundet e zallit te Thyamis (sot lumi Kalama) janë shqiptarë të krishterë të gjuhës çame” (Vëll II, fq 103)… Çamëve u ka hije lëvdata për trimërinë, bukurinë, pastërtinë e zgjuarsinë.
Në hartat etnografike të botuara në shek. XIX nga studiuesit e huaj, F. Pouqueville, G.Lejean, J.Perthes, K.Saks etj, shtrirja e krahinës së Çamërisë deri në gjirin e Prevezës paraqitet me unitet gjuhësor territorial shqiptar. Në hartën e tij etnografike. J.Perthes në 1851-shin e ka të shënuar toponimin Çamëri në shtrirjen gjeografike të tij.
Harta e Çamërisë e vitit 1825 ku paraqitet Suli, Parga e Margëllëçi
Harta e Çamërisë e vitit 1825 ku paraqitet Suli, Parga e Margëllëçi
Megjithëse emrat “Çamëri” dhe “Epir” janë toponime të një regjioni, kuptimi i tyre gjatë shekujve mori dimensione hapësinore të ndryshme. Emri “Epir”, meqenëse shprehte “vendin e pyjeve me bredha”, u shtri në drejtim të veriut, të arealeve të pyjeve me bredha, deri në gjirin e Vlorës, e më tej. Skënderbeu e quante principatën e tij pjesë të Epirit. Në këtë kuptim, Epiri filloi të identifikohej me një krahinë të madhe, që shtrihej nga gjiri i Artës në jug, deri në atë të Vlorës, në veri. Ndërsa emri Çamëri mbeti në shtrirjen historike nga gjiri i Artës në jug, e deri afër atij të Sarandës, në veri.
Kështu bashkëjetuan këta dy emra, njëri për të shprehur një krahinë të madhe si kryenjësi dhe tjetri një krahinë më të vogël si nënnjësi. Krahina e Epirit përfshinte atë të Çamërisë si nëndarje të saj. – Këto dy krahina njëra më e madhe dhe tjetra më e vogël pësuan gjatë shekujve edhe nënndarjet e tyre, të cilat shfaqen në aspektin gjeografik dhe në atë etnografik. Këto nënndarje morën edhe emrat e tyre të veçantë. Epiri në aspektin gjeografik ndahej paralelisht në dy pjesë që quhen: Epiri i Veriut apo “Vorio Epiri” siç quhet nga grekët, i cili shtrihet nga gjiri i Sarandës deri në atë të Vlorës dhe “Epiri i Vërtetë” apo Epiri i Jugut që shtrihet nga gjiri i Sarandës, deri në atë të Artës. Epiri i Jugut ose Epiri i vërtetë përputhet me atë krahinë që quhet Çamëri.
Map of Albania by Anthony Finley 1824
Map of Albania by Anthony Finley 1824
Po ashtu edhe Çamëria ndahej në dy pjesë, por nënndarja e saj ishte në drejtim meridional: në pjesën lindore më të lartë shtrihej “Malësia e Çamërisë”, kurse pjesa perëndimore që shtrihej në viset më të ulëta quhej “Fusha” apo Çamëria e vërtetë”. Këta emra me luhatjet e tyre njëri pranë tjetrit ose njëri mbi tjetrin kaluan rrjedhën e shekujve deri në ditët tona. Si kudo në hapësirën etno-kulturore shqiptare në Ballkanin Perëndimor, që mbetën jashtë kufijve politikë të përcaktuar nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër në 1913-n, toponimet pësuan deformime të theksuara.
Pas pushtimit të Çamërisë dhe trojeve të tjera jug-shqiptare, kolonistët greke bënë riorganizimin politiko-administrativ dhe ndryshuan në mënyrë të ndjeshme fjalorin onomastik të trojeve shqiptare. Ndryshimi i toponimeve është bërë në forma të ndryshme, siç është përkthimi në gjuhën greke, përshtatja apo edhe ndryshimi tërësor i tyre. Këtë fat pati edhe toponimi “Çamëri”, i cili qëndron gjallë dhe i fuqishëm më tepër në përdorim të popullit dhe në literaturën shqiptare për këtë krahinë. Emri “Epir” u shua nga përdorimi i popullit dhe mbeti vetëm në literaturën greke. Grekët e përdorin këtë emër për arsye politike. Pasi aneksuan Epirin e Jugut (Çamërinë), ky emër i ngjallte aspirata edhe për aneksimin (pushtimin) e Epirit të Veriut ose Vorio-Epirit.
Në shërbim të strategjisë së helenizimit të gjithë Shqipërisë së Jugut, qeveritë greke, jo vetëm kanë hedhur në qarkullim një literaturë të gjerë propagandistike, por kanë përdorur mjete nga më të ndryshmet, ku përfshihen nga asimilimi me dhunë deri te dallimet në trajtimin e emigrantëve dhe çamëve të shtetit amë, duke mos u dhënë leje-kalimi për të vizituar trojet e tyre stërgjyshore.
Ngjarjet e kohëve të fundit dëshmojnë se edhe në nivele shtetërore, në Greqi janë të pranishme atavizmat e së kaluarës dhe kujtesat nacionaliste dhe raciste për diskriminimin e qytetarëve sipas kombësisë, duke shkelur konventat ndërkombëtare mbi liritë dhe të drejtat e njeriut, të cilat janë firmosur edhe nga shteti grek. “Çamëria, -shkruan shkrimtari I.Kadare, – nuk është një fantazmë që ngrihet për të errësuar miqësinë midis grekëve dhe shqiptarëve, përkundrazi, kur popujt lehtësojnë ndërgjegjen e tyre nga peshat e vjetra, ata afrohen më shumë dhe e duan më shumë njëri-tjetrin”. Andaj qeveria greke duhet të kryejë detyrimet ligjore e kushtetuese për trajtimin e popullsisë çame dhe arvanitase në Greqi si pakicë etnike. Vetëm në këtë mënyrë mund të mëtohet për integrim dhe demokratizim të rajonit të Ballkanit.

January 22, 2015

"Voice of Chameria" 2nd issue now online

Numri i 2-të i "Zëri i Çamërisë" tashmë online. Abonimet mund ti bëni nëpërmjet Paypal tek linku i mëposhtëm.

Zeri i Camerise 2

The 2nd issue of the "Voice of Chameria" is now online. You can subscribe via Paypal at the link below.

http://www.chameriaorganization.org/voice-of-chameria/

January 16, 2015

Arvanitët Autoktonë: Zhdukja E Elementit Arbanas Në Greqi

Hapi i parë në likuidimin e një populli është të fshini kujtesën e tij. Shkatërroni librat e tij, kulturën e tij, historinë e tij. Atëherë vini dikë të shkruajë libra të rinj, të krijojë një kulturë të re, të shpikë një histori të re. Para se të kalojë shumë kohë kombi do të harrojë se çfarë është dhe çfare qe! - Milan Kundera

Popullsia shqiptare që jeton sot në shtetin e ri Grek, ndahet në dy grupe, ata që quhen arvanitas, dhe ata që quhen shqipëtar, që grekët i quajnë allvani. Sot në Greqi gjenden mbi 600 katunde që flasin në vatër gjuhën shqipe ose arvanitika, ku ndahen në dy grupe. Ata që quhen arvanitas dhe janë vendas që njihen që në kohën antike edhe janë rreth 450 katunde, dhe shqiptarët që grekët i thërrasin allvani që kanë ardhur në Greqi mbas pushtimit osmano-turk, dhe janë mbi 150 fshatra. Kryesisht katundet që janë banuar dhe banohen nga elementi që flet në vatër gjuhën shqipe ndodhen në zonën e Çamërisë (Epiri historik), në Thrakë, në ishujt Korfuz, Speca, Hidra, Psara, Andro, Peleponezi(Morea) etj. Vetë rajoni i Çamërisë ka rreth 320 fshatra ku 80% kanë origjinë shqiptare dhe 20% kanë origjinë vllahe dhe turke.

Studime në drejtim të arvanitasve të Heladës antike apo të Greqisë moderne janë shumë të pakta, përveç disa studiuesëve seriozë të Prishtinës dhe pak të Tiranës, për të mos thënë aspak. Akademikët shqiptar nuk janë marrë shumë me arvanitët, kështu sot na mungojnë shumë materiale me vlera të mëdha historike për kombin shqiptar. Studiues që janë marrë me zbulimine katundeve që flitet gjuha shqipe janë arvanitas Aristidh Kola, arbëreshi urat Antonio Bellushi, Elena Boçi, Jorgo Miha, Jorgo Maruga, Luka Çiçipi. Athanas Cingo,  Biri, Furiqi, Johalla, Xhavara por edhe të huaj, si Sasse, Friedman,  etj. Megjithëse ndryshimet ndërmjet arvanitasve të Greqisë, arbëreshëve të Italisë, Zarës, Ukrainës, Korsikës dhe arbërve të Prishtinës, Tiranës, Ulqinit, Tetovës, Janinës, në mënyrën e të menduarit, të shprehurit dhe të ndjenjave, ne jemi vllezër të një gjaku, të një gjuhe, të kombit të sotëm shqiptar. Që kemi ruajtur të gjalla pas kaq shumë shekuj lufte dhe vështirësish, traditat tona të vjetra shqiptare. Disa nga figurat më të shquara të revolucionit grek të 1821 që ishin shqiptar, disa kryeministra të Greqisë që kishin gjak shqiptari dhe shumë figura të njohura të kulturës greke që ishin arvanitas ose arbëror. Duke mbajtur të gjalla lidhjet shpirtërore ndërmjet njëri-tjetrit dhe zemrës Arbëri.

Gjuha jonë vetëm thuhet
nuk e lanë që të shkruhet
Bëmë këngë këshillat e urta
që të mos harrohet gjuha

Të pakët janë njerëzit të cilët dinë historinë e vërtetë të arvanitëve dhe zonat në Greqi, që banohej dhe banohet nga popullata që flasin gjuhën arbërore ose shqipe. Kjo është pasi shteti grek ka investuar për arsimimin e gjerë propagandistik dhe asimilimin e masave me terror psikologjik.  (Teksti vijues marrë me shkëputje nga A.L.)

Po në Greqi kur erdhën arvanitët? Kush është vendi amë?
Këto janë pyetje që mundojnë zemrën dhe mendjen e çdo arvanitasi të Greqisë. Arvanitasit e Greqisë sipas disa studimeve të huaja dhe shqiptare janë njohur në Greqi rreth shekullit 4-7 pas Krishtit. Por i këtij mendimi nuk janë dhe shumë historianë apo studiues të ndryshëm; të cilët mendojnë se rrënjët shqiptare në Greqi janë më të hershme, që në kohën antike. Për këtë vërtetim ekzistojnë shumë dokumenta historike, këngët, emrat e perëndive të Olimbit, emrat e qyteteve të lashta të Greqisë, që shpjegohen vetëm në gjuhën shqipe. Emri arvanitas rrjedh nga fjala Arbana, dhe fjala Arbana rrjedh nga fjala ar+ban=arbërës, njeri që punon tokën. Shqiptarët parahistorik quheshin nga njerëzit e letërsisë dhe diturisë Ilir dhe më vonë Alban. Kurse këta Ilirë, dhe Alban, vetquhen pellazgjë, arvanitas, dhe shqiptarë dhe atdheun e tyre Pellazgjia, Arbana, Shqipnia, Iliri dhe Albani. Për herë të parë u quajtën Albani nga gjeografi i lashtë Klaud Ptolemeu 90-160 pas Krishtit, territori midis Durrësit dhe Dibrës, dhe kjo popullsi u quajt albanoi/albanian. Bota perëndimore vazhdoi të përdorte emërtimin ALBANIA, gjatë periudhës 150 vjeçare të kryqëzatave(1096-1208), ku Durrësi u bë porti kryesor dhe rruga Egnatia, u bë shtegu kryesor përmes Shqipnisë Qendrore, që të nxirrte në Kostandinopojë(Stamboll) dhe më tutje në Lindje. Në fillim të shekullit 12, normanët, në këngën e Rolandit në gjuhën frënge, e quanin krahinën nga Durrësi në Vlorë ALBANA.
Kjo gjuha arbërishte 
është gjuhë trimërie
e fliti Admiral Miauli
Boçari dhe gjith Suli

Arvanitët e Greqisë nuk janë ardhës, nuk janë as minoritet. Ata ishin dhe janë akoma në Greqi. Valë të tjera të mëdha të arbanëve në drejtim të Greqisë ka patur në shekujt e 6,7,13, dhe 14, që njohim ne nga disa historianë, nuk janë veç tjetër, shpërnguljen e disa principatave arbanëve të veriut në drejtim të jugut për arsyje të pushtimeve të tokave të tyre në veri të Arbanisë nga pushtuesit sllavë dhe më vonë nga osmanët turq.  Arbanët ose arvanitasit që lanë tokat e tyre në veri të Arbërisë si në, Slloveni, Kroaci e deri në fushë Kosovë. Kur zbritën në drejtim të Greqisë së sotme, nuk u pritën me luftë nga popullsia e atjeshme. Gjë që tregon se ata zbritën nga veriu në jug tek vëllezërit e tyre të atjeshëm arbanit(arvanit), që jetonin në trojet e tyre mijëravjeçare. Pra vendi amë i tyre është vetë Arbëria që shtrihej deri në brigjet e Peleponezit, ose Moresë.

Shqiptar të Mesjetës
Shqiptarë të Mesjetës

Por atëhere pse arvanitasit  quhen arvanitas...!?
Me emërtimin arvanitas kuptojmë, vendas në Greqi, që janë pjesë e trungut të gjakut të shprishur shqiptar. Emri shqipëtar njihet dikur rreth vitit 1400 pas krishtit, dhe kështu arvanitasit e Greqisë, dhe Azisë së Vogël, gjithmonë janë quajtur arbëror; dhe arvanitas e arnaut  nga grekët dhe turqit. Dhe ata arbëreshë që u larguan pas vdekjes së Skënderbeut, e quajnë veten shqiptar. Në gjuhën greke arbanët quhen arvanitas, sepse grekët B e lexojnë V, pra njeri i atdheut Arbana. Turqit arvanitasit e Azisë së Vogël i quajnë arnaut që rrjedh nga fjala arnavut dhe fjala arnavut rrjedh nga fjala arvanit. Kurse arbanitasit kristian ortodoks të Stambollit(Kostandinopojës) dhe të Egjyptit i quajnë ‘’romei’’ ose ‘’greçi’’. Shqiptarët e Çamërisë janë vetëquajtur gjithmonë shqiptarë pasi edhe ata janë autoktonë që nga epoka e Pirros nga lashtësia.

Zhdukja e gjuhës, kulturës dhe elementit arvanitas në Greqi 

Me kalimin e dhjetravjeçarve arvanitasit u ‘’bindën’’ ose u detyruan të binden se duhet të braktisin gjuhën e tyre në se dëshiroheshin të bëheshin qytetarë të denjë të shtetit të ri grek. Numri i saktë i arvanitasve ose shqiptarëve në Greqi nuk dihet, por nga kuvendi i fundit që kam pasur me studiuesin, historianin dhe shkrimtarin e njohur arvanitas Aristidh Kolia, që vdiq në vitin 2000, dhe që ky kuvend është botuar në revistën Ekskluzive hotë se ‘’Në Greqi pak njerës nuk e kanë gjyshen apo gjyshin arvanitas’’.
Sot burimet historike, gjuhësore, muzikore janë shumë të kufizuara ose mungojnë plotësisht në drejtim të arvanitasve të Greqisë. Në vitin 1983 arvanitasi Jorgo Maruga do formonte ‘’Lidhja e Arvanitasve të Greqisë’’. Por në këtë vit, Jorgo Maruga vdes, duke u zgjedhur studiuesi i njohur Aristidh Kola kryetar, që me punën e tij madhore, mund të quhet me të drejtë, De Rada i arvanitasve të Greqis.  ‘’Lidhja’’ me në krye Aristidhin dhe pasuesin e tij Jorgo Miha dhe Jorgo Gjeru do të ngrinte në një farë mënyre lartë figurën e arvanitit që luftoi dhe krijoi shtetin e ri Grek. Lidhja do të botonte revistën ‘’Besa’’ dhe broshura të ndryshme për historinë shqiptare, në vitin 1986, do të bëhej koncerti i parë me këngë dhe valle arvanitase.
Sot shumë këngë arvanite janë përkthyer e shkruajtur në gjuhën greke, kështu kanë humbur indentitetin e tyre të vërtet shqiptar. Ato dallohen sot vetëm nga melodia dhe tingujt, pasi tekstet janë shtrëmbëruar keqazi. Kënga arvanitase ka tërhequr vëmëndjen e shumë studiuesve dhe muzikologëve grekë dhe të huajve të tjerë. Këngët arvanite i përkasin tekseve të këngëve dhe poezisë të lirikave të vjetra arvanitase. Këngë për lirinë, dashurinë dhe të tipit kaçak, pra të njeriut të lirë prej një shpirti të pathyeshëm dhe të ndjenjës popullore. Këngët arbërore janë ruajtur me fanatizëm nga populli arvanit deri më sot dhe këndohen shpesh nëpër dasma. Mënyra se si është ruajtur kënga arvanitase është interesante për faktin se gjuha arvanitase ose shqipe nuk shkruhej më parë, nuk e lanë të tjerët që të shkruhej! Kështu populli zgjodhi rrugën e të kënduarit për të ruajtur gjuhën e tij arvanitase. Mënyrë tjetër nuk kishte, kur osmanët turq të pritnin kokën po të flisje shqip, ndërsa injorantët priftërinjë të helmonin edhe me bukë po të dëgjonin të kuvendoje në gjuhën e mëmës shqipe. Një dëshmi që kemi nga P. Joti që shkruajti ‘’Historinë e Shtatë Ishujve’’ të vitit 1866, na vërteton se Suljotët që ishin në Korfuz. Kur pastronin armët e tyre, ata këndonin këngët arvanitase të heronjëve të tyre.  Në këngët çame të Suljotëve nuk kishte asnjë fjalë greke. Dy këngë që këndoheshin nga arvanitët Suljot, gjenden në librin me titull ‘’Bleta Shqipëtare’’ me autor Thimi Mitko botuar në vitin 1878 në Egjipt.  Në vitin 1891, gjermani Arthur Milchhoefer në veprën e tij me titull ‘’Attika und seine Heutigen’’ ndër të tjera shkruan. ‘’Nga ç’di unë, këngët popullore greke, i janë përshtatur këngëve të vjetra arvanite të dashurisë, lirisë dhe kaçake’’.

Arkivat dhe autorët grek: Arvanitët janë një realitet në shtetin e ri të krijuar Grek.
Ata kanë luftuar në revolucionin e 1821 bashkë me grekët kundra osmanëve turq, për formimin e shtetit të ri grek, arvanitët e quajnë veten e tyre zotër të Greqisë. Hartuesit e shoqërisë greke qenë tre shqiptarë nga fshati Arvanitohori,- Pano Joani, Nikoll Kristianika, Janaq Adhami. Dhjetra vjeçarë më parë mbizotronte pikëpamja se arvanitasit në Greqi janë një racë e ulët. Këtë gjë e besonin dhe vetë arvanitët, pasi nuk njihnin historinë e të parëve të tyre që kanë kontribuar për krijimin e shtetit të ri Grek. Për mohimin e kontributit arvanitas në krijimin e shtetit të ri Grek, fillimisht u mohua raca, gjuha shqipe dhe u hodhë baltë mbi disa figura të shquara heroike të Revolucionit Grek të 1821, që ishin arvanitas pra shqiptar, duke i quajtuar tradhëtar, burgosur dhe shumë prej tyre u vranë në pabesi.  Kështu ata politikanë dhe historianë grekë që hodhën baltë mbi disa figura të shquara arvanitase të 1821, kërkonin që të pritnin rrënjët arvanitase të ekzistencës në Greqi. Por nuk ia arritën këtij qëllimi dashakeqës, sepse jeta historike, politike dhe kulturore greke nuk ka kuptim pa ekzistencën e racës arbërore në Greqi.

Vallja trata nga Ishulli i Kullurit Salaminës
Vallja trata nga Ishulli i Kullurit Salaminës

Arbanitët heronj dhe kryeministra të Greqisë së Re
Është fakt që tashmë nuk mund të diskutohet edhe pse deri tani pjesërisht ishte fshehur që 90 ndër 100 heroit e Revolucionit të 1821, ishin arvanitë ose shqiptar. Që arvanitasit mbajtën peshën kryesore të luftës çlirimtare të 1821, përveç që ishin pjesa dërrmuese e popullit grek në periudhat e kryengritjes, mund të shpjegohet edhe nga fakti që arvanitët ishin një popull luftarak, krenaria e të cilit nuk mund të toleronte poshtrimet e skllavërisë. Revolucioni i 1821, ishte kryesisht në themel vepër e arvanitasve të Çamërisë, Rumelisë, Moresë dhe e arvanitasve të ishujve të Hidrës, Specësit, dhe Psarës. Populli arban ose shqipëtar në çdo vend të Ballkanit që u ndodh, gjithnjë luftoi për të dëbuar çdo pushtues dhe përdhosës i tokës së tij të shenjtë. Arbanët janë krijuesit e çetave të komitëve nën pushtimin turk, që rruajtën jo vetëm vërtetin e mosnënshtrimit dhe liridashjes, por edhe traditat dhe konceptet e lashta, muzikën, vallet dhe këngën popullore të tyre. Më 1647, konsulli i Francës në Athinë, Zhan Kird, vërtetoi se ‘’Komitat e periferisë të Athinës, Atiki aq edhe në More, janë të gjithë arvanitë’’. Disa fakte të tjera:
  • Arbani ose shqiptari kudo ku luftoi në Ballkan u nderua për heroizmin e tij në Revolucionin e Aleksandër Ipsilantit në Moldavo-Vllahi.
  • Shqiptarëve u takoi nderi më i lartë që ti sjellin kurorën e Greqisë mbretit të saj Oton, sepse të tre antarët e komisjonit që u dërguan ishin shqiptar, Andrea Miauli, Marko Boçari dhe Dhimitër Plaputa. Revolucioni grek i 1821 është vepër në të vërtetë e arvanitëve. Bile shteti që u krijua mbas vitit 1821 pothuajse shumica e banorëve flisnin në Greqi gjuhën shqipe.
  • Në vitin 1850, arvanitasi Andoni Kryeziu kur ishte kryeministër, shpalli Kishën Autoqefale Greke, duke e shkëputur përgjithmon nga vartësia e Fanarit të Stanbollit.
  • Arbanët luftuan tre shekuj më parë për lirinë e Qipros me në krye arvanitin poet Manol Bleshi, që ky poet përmendë në poezitë e tij të gjithë arvanitët e tjerë që luftuan në rrethimin e Lefkosisë.
  • Arbanitët kudo që u ndodhën, largë zemrës së atdheut amë Shqipëni, nuk e harruan atë.
  • Më 1854 e Teodor Griva me një bashkim të madh arvanitas dhe djalin e tij Dhimitrin marshuan në drejtim për çlirimin e Shqipërisë, por që ky marshim dështoi me ndërhyrjen dashakeqe të fuqive perëndimore dhe në veçanti të Francës.
  • Më 1901-1907, gjeneral Riccioti Garibaldi, djali i heroit kombëtar të Italisë, Xhuzepe Garibaldi. Me rreth 1000 arbëreshë, dëshironte të zbarkonte në brigjet e Shqipërisë për çlirimin e saj nga pushtuesit turq, por këto përpjekje dështuan si pasojë e ndërhyrjes së shteteve perëndimore.
  • Arvanitët, këta luftëtar trima, heronj të Revolucionit të 1821, jo vetëm me armët e tyre luftuan për panvarësinë e Greqisë, por ishin kryetarët e parë të shtetit të ri grek, që drejtuan Greqinë drejtë ndërtimit të jetës europjane. Disa nga shqiptarët ose arbanitë heronjë të revolucionit të 1821 ishin, Gjeorgjio Kundurioti, Kiço Xhavella, Andoni Kryezi, Teodor (Bythgura)Kollokotroni, Marko Boçari, Noti Boçari, Kiço Boçari, Laskarina Bubulina, Anastas Gjirokastriti, Dhimitër Vulgari, Kostandin Kanari, Gjeorgjio (Llalla)Karaiskaqi, Odise Andruço, Andrea Miauli, Teodor Griva, Dhimitër Plaputa, Nikolao Kryezoti, Athanasio Shkurtanioti, Hasan Bellushi, Tahir Abazi, Ago Myhyrdari, Sulejman Meto, Gjeko Bei, Myrto Çali, Ago Vasiari, shumë e shumë shqiptarë të tjerë. Me të drejtë poeti ynë kombëtar Naim Frashëri do tu këndonte shqiptarve heronjë të revolucionit grek të 1821.
  • Kur arvaniti Dhimitër Vulgari ishte kryeministër i Greqisë, u bë e mundur bashkimi i Shtatë ishujve Jonianë me Greqinë. Kryeministri Dhimitër Vulgari mbështeti fuqishëm kryengritjen e ishullit të Kretës për tu bashkuar me Greqinë. Gjenerali Teodor Pangallo kur ishte president i Greqisë (1925-1926) u arritën shumë marrveshje të rëndësisshme në fushën e politikës dhe kulturës me Shqipërinë.
  • Më 1926, arvaniti Teodor Pangallo gjyshi i ish-ministër i jashtëm dhe i kulturës greke më 1997-2000, me të njëjtin emër Teodor Pangallos. Kur ishte president i Greqisë më 1925-1926, bëri një deklaratë zyrtare para Lidhjes së Kombeve në Gjenevë se: ‘’Republika Greke njihte minoritetin shqiptarë që jetonte në Greqi, dhe nuk i konsideronte më shqiptarët muhamedanë popullsi turke. Dhe se teza që ortodoksit shqiptarë janë grekë, që është përkrahur deri më sot nga ne, është e gabuar dhe është hedhur poshtë nga të gjithë ne. Pasi ajo mori të tatëpjetën dhe arriti pikën që s'mbante më, morra masat e duhura dhe shpërndava të gjitha shoqëritë ‘’vorioepiriote,, që mëshironin skaje me ekstreme të këtij mentaliteti të sëmurë’’.
  • Kjo pjesë e deklaratës së ish-presidentit grek me gjak shqiptari 1925-1926 Teodor Pangallo në Lidhjen e Kombeve, është botuar në periudhën e provokimeve të gushtit 1949, në gazetën ‘’Akropolis’’ dhe është ribotuar në vitin 1974, në librin ‘Përmbledhje e Teodor Pagallo’’ vëllimi i dytë 1925-1952, faqe 111-115. Kur ishte president Teodor Pangallos marrëdhënit midis dy shteteve 1925-1926, ishin më të mirat e deri tanishme. Pra, u hoq kufiri midis dy fqinjëve, shumë djem shqiptarë studiuan falas në shkollat e Athinës, bashkëpunimi tregëtar ishte i suksesshëm etj.
  • Sot presidenti i republikës greke është Karol Papulja, stërnipi i luftëtarit çam të revolucionit, Tahir Zylfiqar Papulja.
Përpjekje për mbajtjen e gjuhës dhe origjinës
Vitet kalojnë, gjuha shqipe që flasin arvanitasit e Greqisë, traditat, zakonet dhe doket e bukura shqiptare po harrohen dhe humbasin. Ndoshta, brezi i fundit që flet gjuhën dhe ruan karakteristikat e arvanitasve sa vjen e zhduket. Sot, pavarësisht propagandës së vazhdueshme të Moskës, Stambollit e Fanarit, nisma të reja formale nevojiten nga shtetet e Shqipërisë, Kosovës, Iliridës të bashkëpunojnë ndikimin sllavo-arab në Ballkan dhe të fuqizohet bashkëpunimi ndërvllazëror. Është pra, përgjegjësi e madhe që institucionet kulturore mbarëshqiptare, të ruajnë dhe të regjistrojnë të dhënat kulturore të arbëreshëve kudo që ndodhen ata sot larg zemrës të mëmës Shqipni. Në mënyrë që brezat që vijnë të njohin qytetrimin e gjerë dhe kontributin e racës shqiptare për formimin dhe zhvillimin e shteteve të popujve të tjerë ku raca shqiptare jetonte dhe jeton bashkë me ta. Të gjithë, dashamirë dhe dashakëqinjë, duhet ta kuptojnë se asnjë e keqe nuk vjen ndokujt nga vetënjohja dhe krenaria e ligjëshme për ruajtjen e vlerave tradicionale të kulturës dhe gjuhës shqipe të arvanitëve. Këto 20 vitet e fundit falë vullnetit dhe ambisjes të studiuesit arvanitas Aristidh Kolia, Dhimitri Leka, por edhe dhe këngëtarit Thanasi Moraiti, Shteti grek duhet të kujdeset më shumë për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës të arvanitëve në Greqi, sepse pa ruajtjen e elementit arvanitas, Greqia nuk mundë të ketë histori të re. Arvanitasit në Greqi janë një bazë e fortë dhe e patundëshme që tregon për lidhjen e ngushtë që ka ekzistuar, ekziston dhe duhet të ekzistojë midis Greqisë dhe Shqipërisë. Ata janë një tregues i vlerave të larta dhe të pastërta që ka shqiptari të ruajtur me fanatizëm ndërshekuj.  Shqipëtarët dhe grekët i lidhin shumë gjëra të përbashkëta, traditat dhe zakonet, i ndërlidhin ngushtë dy popujt më të lashtë të Europës, prandaj sot nuk duhet të mendojmë se si mundë të ngremë pengesa dhe kurthe njeri-tjetrit, por se si mund të ndihmojmë njëri-tjetrin për kapërcimin e vështirësive që sjellin vitet.

January 6, 2015

J. Pettifer: Greece must start talks about Chameria issue



Në një intervistë për “Shqip”, profesor Pettifer bën një analizë të gjerë mbi zhvillimet në Shqipëri dhe në Ballkan. Sipas tij, Athina zyrtare duhet të nisë të negociojë mbi të drejtat e çamëve sa më shpejt që të jetë e mundur, pasi ajo do të hapet dikur, por e rëndësishme është që ajo të bëhet shpejt.

Hapja e arkivave të kancelarive perëndimore po nxjerrin dita-ditës një të vërtetë të ndryshme për Ballkanin dhe në veçanti për çështjen shqiptare. Ju sapo keni botuar një tjetër libër për çështjen çame pas “gërmimeve” në arkivat ballkanike. Çështja çame, sipas jush, është një rast politik apo çështje e të drejtave pronësore?

Në fakt, ky është një problem i të drejtave të njeriut, por nuk është vetëm i tillë, ndaj duhej të ishte zgjidhur shumë kohë më parë. Është një çështje e një identiteti të gabuar dhe shtetësie, ndaj duhet një që të kuptohet në mënyrë korrekte se ç’ka ndodhur. Unë mendoj se duhet bërë një punë historike, unë jam munduar të nis diçka në librin vogël Woodhouse, Zerva dhe çamët. Por çështja kryesore është se grekët duhet të nisin të negociojnë. Çamët kanë pasur një përvojë të keqe prej shumë kohësh dhe kanë harxhuar shumë pasuri për pasuritë e tyre të patundshme.

Në lidhje me çështjen çame kemi disa zhvillime edhe në lidhje me komunitetin që e përfaqëson në Shqipëri. Nga një shoqatë, tani kemi edhe dy parti politike, a mendoni se kjo përbën faktor pozitiv?

Unë mendoj se duhet të jenë më shumë të bashkuar, por opinioni im dhe i koleges, Miranda Vickers, është që çamët duhet të grumbullohen vetëm në një parti politike.

Në Shqipëri kanë nisur procedurat për regjistrimin e ri të popullsisë, i cili ende pa filluar ka hapur polemika të mëdha në vend në lidhje me çështjen e deklarimit të përkatësisë etnike dhe atë religjioze. Shumë mendojnë se vërtetësia e deklarimit do të varet edhe nga kushtëzimi ekonomik…

E njoh këtë argument dhe ka kohë që e kam vënë re kur nisa të punoj në Ballkan 20 vjet më parë. Por ndryshimet e fundit kanë dhënë një panoramë të ndryshme, ku Shqipëria është një vend më i fortë se 20 vjet më parë dhe është thuajse i barabartë me Greqinë dhe jo një protektorat. Qeveria shqiptare duhet të ketë më shumë besim, pasi ka shumë miq të fuqishëm që e ndihmojnë dhe besoj se ky regjistrim do të realizohet mjaft mirë, pasi ky regjistrim është shumë i rëndësishëm për çështjen e pronësisë.