Nexhat Merxhushi/Mehmet Minga
Vështirë që të ketë këngë epike të krahinës së Çamërisë me këto përmasa të dhimbjes njerëzore. Në një këngë të krijuar në Filat dhe që studiuesi dhe mbledhësi i njohur i folklorit Fatos Mero Rrapaj e ka gjetur në vitin 1955, rreshtohen gati të gjith ata që u bënë therror i mëmëdheut të tyre, i cili këndëj e tutje do të lëngonte nën thundrën e pushtuesit grek. Bashkë me këta heronj të vërtetë të lirisë së Çamërisë, kënga mori përsipër që të vinte përballë ata që projektuan dhe ekzekutuan këtë krim barbar, duke nisur nga barbari grek Deli Janaqi.
Masakra e Selanit kishte një sfond aspak të favorshëm për popullsinë çame, e aq më tepër edhe për shtetin e ri shqiptar që ishte krijuar vetëm para pak muajsh më 1912, duke lënë jashtë kufijve territorin e Çamërisë dhe të Kosovës. Shteti grek, i përgatitur për këtë fitore të madhe politike e diplomatike, kishte përgatitur skenarë nga më të egrit mbi popullsinë e pambrojtur të Çamërisë, që tani e tutje do të ishin në oborrin e një shteti që asnjëherë nuk ua kishte dashur të mirën dhe që asnjëherë nuk ua kishte përkrahur identitetin e tyre kombëtar, fetar, kulturor, aq më shumë atë gjuhësor. Masakra e Selanit ishte masakra më e madhe që ka shkaktuar qeveria greke në një ditë të vetme. Një masakër që do të përsëritej më forcë pas 30 viteve më vonë.
Për ironi të fatit, në të njëjtin vend si Paramithia, si simbol i qytetërimit shqiptar në Çamëri. Përpara qeverisë greke ishte plani ogurzi që të zhdukeshin krerët më të spikatur të fshatrave çame. Më 27 mars 1913, nën dritën e hënës, të 200 andartët u vërsulën në fshatrat çame. I kishin të shënuar të gjithë emrat e atyre që do t’i vinin në gijotinë. Në grupin e parë ishin ata që shkonin në fshatin Nihuar, Rrëzanj, Beden, Koriqan, Skupicë, Dramës. Pas trokitjes së parë në portë ata u thoshin: “Vishuni bukur se ju kërkon qeveria. Do të merrni emërimin si kryeplak ose ndonjë emërim tjetër ”.
Për ironi të fatit, në të njëjtin vend si Paramithia, si simbol i qytetërimit shqiptar në Çamëri. Përpara qeverisë greke ishte plani ogurzi që të zhdukeshin krerët më të spikatur të fshatrave çame. Më 27 mars 1913, nën dritën e hënës, të 200 andartët u vërsulën në fshatrat çame. I kishin të shënuar të gjithë emrat e atyre që do t’i vinin në gijotinë. Në grupin e parë ishin ata që shkonin në fshatin Nihuar, Rrëzanj, Beden, Koriqan, Skupicë, Dramës. Pas trokitjes së parë në portë ata u thoshin: “Vishuni bukur se ju kërkon qeveria. Do të merrni emërimin si kryeplak ose ndonjë emërim tjetër ”.
Porsa dilnin te dera të veshur bukur, andartët u lidhnin fort duart me tela dhe i merrnin me vete. Në Mininë u arrestuan 29 vetë: Xhemal Ademi, Veli Murati,Vesel Balo, Nuh Nuhu, etj. Në Njihuar u morën 21 vetë: Bejaz Selim, Adem Shehu, Duro Dauti, Gafur Qemali, etj. Në Koriqan (Rrëzanj) u morën 15 vetë, midis të cilëve dy djem të mirë si Mehmet Maza dhe Shuaip Meta…Në Dramës u morën 17 vetë, në Nikolicë 9, në Skupicë 10, në Bedelenë 7, në Vratilë 4, në Grikë 5, në Paramithi 5 dhe në Vrisi e Shëmrizë nga 4 vetë.
Pothuaj 90% e fshatrave të masakruar ishin të Paramithisë.Kështu vargu i burrave më të mirë, më të shkolluar dhe më patriotë të këtyre fshatrave shkoi 73 vetë. Në kohën që ashtu, të lidhur mirë e në kërcënimin e armëve, andartët i nisën për në Paramithi, si fillim të lidhur dy e nga dy, i vendosën në shtëpinë e Kushenjve në Skupicë, që kishte një avlli të lartë. Para se të niseshin, një djalë 21 vjeçar, i quajtur Vejsel Rexho, pasi zgjidhi duart e shokut të tij, u hodh nga avllia.
Në breshërinë e pushkëve të andartëve ai u largua dhe i shpëtoi i vetëm lukunisë greke. I morën të 72 burrat dhe i nisën për ekzekutim.Tek rrapi i Kushes u ndalën nga një grup i komandës së Garnizonit prej 5 vetash, që i dhanë një letër sekrete komandantit të kësaj masakre, Deli Janaqit. Ishte një letër që vinte direkt nga komandanti i garnizonit të Paramithisë, Kol Dhimitraqi. Me të marrë letrën Deli Janaqi urdhëroi që burrat të grumbulloheshin në një grykë përroi, ku do të eliminoheshin që të gjithë. Rruga po i çonte nga Përroi i Selanit, ku krismat mund të dëgjoheshin sa më pak.
Çeta e Delijanaqit
Të gjith të lidhurit e kuptuan këtë dredhi, ndaj filluan të kundërshtonin, por andartët i shponin me bajoneta në trup. Dalan Binozi u thotë andartëve: “Ne e kuptuam se ju po na çoni për të na vrarë, por dijeni se Çamërisë nuk do t’i mungojnë burrat edhe pas vrasjes sonë”. Në kohën kur i futën në grykën e ngushtë të Selanit, u dha urdhri “zjarr”. Gjysma e burrave ra menjëherë, ndërsa të tjerët po goditeshin me sëpata e me kondakë të pushkëve. Ende pa u dalë shpirti filluan t’i grabisnin.
Me ditë të tëra dëgjoheshin rënkime të burrave gjysmë të vrarë, që po jetonin vdekjen e dytë. Në atë varrezë masive, që nuk u mbulua kurrë, ishte njolla më e madhe e turpit të qytetërimit grek. Rrallë gjen në Evropë raste analoge ku të jetë vepruar me aq sadizëm siç vepruan grekët për shfarosjen e popullsisë shqiptare të Çamërisë. Masakra e Selanit paralajmëronte genocidin në vazhdim. Egërsia, mjetet që u përdorën kundër parësisë së Paramithisë, duke i copëtuar me thika e sëpata, lënia pa i varrosur me ditë të tëra, synonte të ngjallte panik që pjesa tjetër e popullsisë të braktiste gjithçka dhe të merrte rrugën e mërgimit. Por gjakftohtësia dhe qëndresa e vendosur e shqiptarëve bëri që të dështonte plani i Deli Janaqit dhe i forcave shoviniste.
Ndaj kësaj barbarie autoritetet greke, jo vetëm nuk reaguan, por morën në mbrojtje kriminelët, që vetë i kishin dërguar. Për këtë, në një raport të Konsullit Austro-Hungarez në Janinë, drejtuar Vjenës, thuhet: “Një oficer që u dërgua nga gjykata ushtarake e Janinës për hetime rreth këtij krimi të shëmtuar, konstatoi faktin e kryer sipas thënies së dëshmitarëve, por refuzoi të shkonte në vendin e ngjarjes, edhe pse bejlerët e vrarë qëndronin akoma të pavarrosur. Ai u kthye pa kryer asnjë arrestim, aq më pak dënimin e fajtorëve” (A.K. i Vjenës për Shqipërinë, dosja 23, dok.17, nr.61, Janinë 11.8.1913)
Të vrarë në Përroin e Selanit
Nga Minina:
Xhemal Adem
Veli Murat
Nuh Nuhu
Malo Meço
Beqir Musa
Resul Tahir
Mehmet Demo
Hysen Murat
Agush Mero
Vejsel Balo
Ibrahim Mane
Iljaz Balo
Ali Nuhi
Malo Kasim
Kaso Ismail
Agako Mero
Veiz Memo
Beso Kasimi
Resul Nuhu
Nusret Huso
Ibrahim Mamo
Malo Murat
Iljaz Ismail
Nuh Mero
Mero Murat
Sulo Iljaz
Resul Musa
Rushit Huso
Çelo Adem
(figurojnë në numrat e regjistrave 1,2,3,6,10,4,12,14,7,11,5 )
Nga Nihori:
Bejaz Selim
Harun Qemal
Nexhip Daut
Nusret Shehu
Adem Shehu
Hysen Selimi
Rexhep Hasani
Duro Dauti
Muharrem Qemal
Rexhep Selim
Demo Shehu
Braho Dauti
Shano Selimi
Harun Ahmeti
Nusret Nuhu
Rexhep Braho
Bejaz Nuredini
Lasko Shehu
Duro Braho
Mete Saliko
Nga Grika:
Refik Meço
Sejko Cane
Manush Idrizi
Nga Dramësi:
Tahir Avdullamani
Islam Qemal
Fejzo Nazif
Abedin Ahmeti
Sinan Ibrahimi
Hysen Latifi
Rifat Haxhiu
Dalan Bino
Daman Qemal
Duç Malushi
Qemal Kupe
Adem Sherif
Memko Hoxha
Muho Sherif
Bubeq Malo
Servet Selman
Nga Nikolica:
Hajri Maze
Sherif Jonuzi
Halim Duro
Veli Haruni
Isa Nexhipi
Refit Mero
Tahir mero
Hajro Mero
Izet Hajro
Nga Vrisi:
Hasan Sulejmani
Shaqir Sulejmani
Rexhep Veseli
Harun Haruni
Nga Petrovica:
Musa Late
Nga Paramithia:
Fuat Pronjo ( tek përroi Shametja)
Subhi Dino ( tek përroi Shametja)
Agako Pronjo ( i mbijetoi torturës)
Alush Gjyzeli ( tek përroi Shametja)
Maliq Bollati ( i mbijetoi torturës)
( të gjith emrat figuronë në numrat e regjistrave 1,2,3,6,10,12,14,7,11,5)
Nga Shëmriza:
Abedin Rakipi
Maksut Muharremi
Sadush Dine
Kasem Osmani
Nga Koriqani (Rrëzanj)
Mehmet Maza
Shuaip Mete
Isuf Barhimi
Nusret Barhimi
Izet Veliu
Ramadan Hasani
Murat Telhai
Nusret Tahiri
Musa Mete
Ismail Mete
Maliq Banushi
Mehmet Shaqe
Avdul Çafani
Meleq Bairi
Nga Bedelena:
Adem Sherif
Zenel Ahmeti
Muho Sherif
Osman Çatare
Resul Cene
Çeno Taho
Sulejman Çeno
Nga Skupica:
Tahir Selimi
Bajram Kushe
Shaban Selim
Nuredin Kushe
Dalan Kushe
Malko Hasani
Murat Hasani
Manush Idrizi
Rexhep Selimi
Selim Yzeiri
Nga Vratila:
Dalip Mehmeti
Mustafa Shuaipi
Vesel Rexho
Brahim Muhtari
No comments:
Post a Comment