May 28, 2014

Çamëria dhe antifashizmi i saj që përfundoi në gjenocid


Fitorja mbi nazifashizmin ka në themele e saj edhe kontributin e burrave të Çamërisë, që luftuan me armë në dorë, por edhe që u internuan në kampet e përqendrimit në Itali e Gjermani. Qëndrimet zyrtare greke dhe neofashiste të politikës antishqiptare, mbajnë si “flamur” akuzat e pabaza ndaj popullatës çame, duke pasur si qëllim realizimin e qëllimeve të veta për aneksimin edhe të pronësisë së pasurive të çamëve, të cilat janë të shenjta dhe të patjetërsueshme. Por më shumë se kaq, Greqia zyrtare dhe disa të mjerë mbështetësit e saj ndërkombëtarë, janë kthyer në qesharakë kur mbrojnë veprimet genocidiste të Greqisë, përmes bandave kriminale dhe fashiste të Napoelon Zervës dhe sozive të tij të rinj.
Masakrat në Çamëri janë një shkelje flagrante e parimeve njerëzore dhe një mospërfillje e turpshme e parimeve dhe e karakterit të luftës antifashiste. Masakrat në Çamëri u kryen në saje të bashkëpunimit dhe marrëveshjeve me gjermanët, të cilët në tërheqje, u lanë vendin forcave zerviste. Ja një fakt konkret: Midis forcave zerviste dhe atyre gjermane: komandanti zervist Theodhori Vito, i forcave të krahinës së Filatit, një ditë para hyrjes së forcave zerviste në Filat dhe pikërisht më 22 shtator 1944 në katundin Faneromen, 3 km larg Filatit, u takua me komandantin e forcave gjermane në tërheqje. Pas këtij takimi shohim ende, pa u larguar mirë forcat gjermane nga Filati, forcat e Theodhori Vitos hynë në Filat. Kështu, një bashkëpunim i tillë u sigurojnë forcave zerviste krahët, duke u dhënë mundësi për të filluar terrorin dhe masakrat në një stil të gjerë në të gjithë krahinat e Çamërisë.
Forcat e Divizionit X të EOEA-së, nën komandën e kolonel Vasil Kamarës dhe pikërisht, ato të regjimentit të XVI të këtij Divizioni, të udhëhequra nga Kranjai, me ndihmesën e Lefter Strugarit, avokat Stavropullos, Ballumi, Zoto, kriminelët me damkë Pantazejtë etj,. më 27 qershor 1944 hynë në qytetin e Paramithisë. Në kundërshtim me premtimet e dhëna dhe marrëveshjes së bërë midis Myftiut Hasan Abdullai, nga një anë dhe Shopera me Dhespotin e Paramithisë, Dorotheun, nga ana tjetër, si agjentë të Zervës ata filluan masakrat më të poshtra. Burra, gra e fëmijë të pambrojtur qenë objektivi i monarko-fashistëve grekë. Numri i të masakruarave në qytetin e Paramithisë dhe rrethe, arrin në 600 vetë.
Më 28 korrik 1944, forcat e Regjimentit 40, nën komandën e Agorës, hynë në Pargë, ku masakruan 52 burra, gra e fëmijë. Forcat e EOEA-së nën komandën e Dheodhori Vitos, Ilia Kaçon, Kristo Mavrudhi, Hristo Kaço, Harri Diamantin etj., pasi rrethuan qytetin e Fialtit më 23 shtator 1944, ditën e shtunë në mëngjes hynë në qytet. Po në këtë ditë hynë edhe në Spatar. Plaçkitën dhe grabitën të gjitha familjet dhe të gjithë çfarë gjetën. Në mbrëmjen e natës 23, duke u gdhirë 24 shtatori 1944, hynë edhe forcat e komanduara nga Kranjaj, Strugari etj,. Me arritjen e këtyre forcave, filluan menjëherë masakrat. 47 burra, gra e fëmijë u masakruan menjëherë në Filat dhe 157 numërohen të masakruarit, të vrarët e të humburit në Spatar, ku një pjesë e mirë e tyre ishin grumbulluar nga katundet e tjera. Të gjithë gratë e reja dhe vajzat u keqpërdorën dhe u shnderuan prej kriminelëve të Zervës. Pak ditë më vonë, monarko-fashistët grumbulluan të gjithë burrat që kishin mbetur dhe me vendimin e gjyqit fals : Koqiniai (kryetar), Stavropullos (prokuror) dhe 4 anëtarë, 47 shqiptarë të pafajshëm u masakruan. Në Granicë të Filatit, janë mbuluar kufomat e 46 vetëve, të vrarë e të therur me thika dhe 45 të tjerë në fushën e Filatit, tek ara e Xhelo Metos. Familje të tëra janë zhdukur me prindër, fëmijë e foshnja në djep. Gratë dhe vajzat u shnderuan, me qindra deklarata të atyre që shpëtuan, përshkruajnë vrasjet dhe vuajtjet e pasosura. Nga ato del qartë kriminaliteti dhe qëllimi i veprimeve të monarko-fashistëve grekë në Çamëri.
Çamëria në luftën e madhe antifashiste kontribuoi materialisht dhe moralisht. Me qindra të rinj çamër u hodhën në radhët e ELAS-it, kur EAM-i lëshoi kushtrimin e luftës për liri. Me zgjerimin e luftës antifashiste kundër okupatorit gjerman, popullata çame u hodh pa rezerva në një luftë totale kundër okupatorit dhe formoi Batalionin e 4-t të Regjimentit të 15-të të ELAS-it. Nga popullsia e vogël e Çamërisë dolën më tepër se 500 luftëtarë që luftuan me trimëri dhe vendosmëri kundër okupatorit nazifashist dhe tradhtarëve ballisto-zerviste.
Gjaku i Heroit Ali Demi dhe i dëshmorit Bido Sejko, gjaku i dëshmorëve Muharrem Myrtezai, Ibrahim Hallumi, Hysen Vejselit etj, që u derdh së bashku me atë të partizanëve grekë në Qafat e Qeramicës, dëshmon konkretisht për këtë fakt. Në përfundim të luftës dhe në çlirimin e vendit nga okupatori, trupat e komanduara nga gjenerali Napoleon Zerva, operonin në krahinat dhe fshatrat tona, jo si çlirimtarë, por si xhelatë dhe armiq të betuar të elementit shqiptar në Çamëri. Jeta e njerëzve që kanë pësuar vuajtje nga regjimet e ndryshme është e mbushur me shumë detaje, që ende nuk janë bërë publike. Pjesëtarë të komunitetit çam, që ndodhen në Shqipëri aktualisht, kanë shumë për të thënë.
Kur fjala vjen tek shqiptarët e Çamërisë, mendja të shkon tek genocidi grek, që nisi më 27 mars të vitit 1913 me masakrën e Përroit të Selanit, ku u vranë 72 krerët e Çamërisë në Paramithi dhe që vazhdoi më pas me internimet në vitin 1940 nga shteti grek në ishujt Hio e Mitilinë, të burrave mbi 18 vjeç nga Çamëria, për të përfunduar me “zgjidhjen përfundimtare” të këtij shteti fashist, me dëbimin e gjithë popullatës çame myslimane nga trojet e veta stërgjyshore dhe autoktone. E gjitha kjo “zgjidhje përfundimtare” u bë në format më çnjerëzore, tipike fashiste dhe me cilësimet e një genocidi.
Nëse kjo vuajtje nga ky genocid ishte e paparë dhe mizore për këtë komunitet, ardhja në Shqipëri u shoqërua edhe me një genocid tjetër të tipit komunist, nga shteti i diktaturës së proletariatit. Nëse një popull i tërë vuajti pasojat e genocidit stalinist të Enver Hoxhës, për çamët kjo ishte një genocid më i drejtpërdrejtë. Ishte kjo popullatë që vuajti pasojat edhe më rënda, për shkak të përbuzjes, persekutimit, moskonsiderimit dhe keqtrajtimit politik, moral, shoqëror dhe ligjor. Janë të njohura pasojat që la sistemi diktatorial mbi popullsinë çame, sa edhe sot e kësaj dite, reminishencat e së kaluarës janë prezente në jetën civile shqiptare, në forma e modele tipike të kohës së diktaturës
Ata që vuajtën tre genocidet
Por në jetën e këtij komuniteti, ka pasur edhe pjesëtarë të tjerë, që veç genocidit grek dhe atij komunist, vuajtën edhe genocidin nazifashist. Veç pjesëmarrjes së çamëve në luftën antifashiste, pati pjesëtarë të tij që u internuan në kampet e shfarosjes në masë, si në Itali dhe në Gjermani. Faktet flasin për këtë të vërtetë. Në vitin 2005, Presidenti i Shqipërisë Alfred Moisiu me dekretin Nr. 4478, datë 08. 02. 2005 i dha “Medaljen e Artë të Shqiponjës”, dy pjesëtarë të komunitetit çam, Nuri Emin Zane (pas vdekjes) dhe Hajri Hasan Fetahu (pas vdekjes), me motivacionin: “Në shenjë vlerësimi të lartë dhe respekti të përhershëm për kontributin e dhënë në luftë kundër pushtuesve nazifashsitë, në Krahinën e Çamërisë, dhe për rezistencën e vuajtjet, si i internuar në kampin e përqendrimit të Dakaos”. Janë edhe pjesëtarë të tjerë të këtij komuniteti, që u internuan në Itali, e më pas në Gjermani si antifashistë të Çamërisë, të cilët ende mbeten të panjohur. Nuk mund të them se është faji i njërit apo tjetrit shtetar, por është mosvëmendja dhe mosdija, se çamët nuk janë ata që thonë grekët, por janë atdhedashësit e emrit Shqiptar, të flamurit shqiptar, të identitetit shqiptar. Janë antifashistë dhe luftëtarë gjatë Luftës II Botërore.
Nuri Zane dhe Osman Zenel Taka pas clirimit nga Dachau 1945

Do të doja të sillja vëmendjen të opinionit edhe kontributin e burrave të tjerë si: Mezan Emin Jonuzi dhe Osman Zenel Taka, që u internuan në Itali dhe në Gjermani. Për më tepër, flasin edhe historitë e këtyre burrave, që u bënë dëshmitarët okularë të masakrave genocidiste në kampet e shfarosjes në masë. Jakupi në vitin 1941, në fund të luftës Italo-Greke u plagos në përpjekje me italianët dhe u kap rob. Fillimisht u burgos në Greqi. Por pas disa muajsh u transferua në Itali, ku ndenji 2 vjet. Dihet tashmë se cila ishte jeta e të internuarve në këto kampe famëkeqe, ku kanë qenë shumë shqiptarë të tjerë. Pas kapitullimit të Italisë më 1943, këta të internuar i çojnë në Gjermani, në kampet e tmerrshëm në Mathausen, Dakau, Aushvic e gjetkë.
Për Mezan Jonuzin, ashtu si edhe për Osman Takën, e bashkë me ta edhe për Nuri Zane e Hajri Fetahu, si dhe shumë të tjerë, ishte fati i madh që mbijetuan shfarosjes dhe më pas u bënë të gjallë në dyert e shtëpive të tyre. Por, për këta pjesëtarë të komunitetit çam, ishte një tragjedi më e madhe se, pasi i shpëtuan genocidit nazifashist, ishin grekët dhe shteti i tyre që kishte përzënë me forcë, me zjarr e me hekur familjet e këtyre antifashishtëve. Ky ishte kulmi i padrejtësisë, por fati ishte i paracaktuar dhe tragjik.
Njëherazi, jeta e tyre është dhe aktakuza më e madhe ndaj qeverisë dhe zyrtarëve grekë, që përdorin karta e djegura për të mbajtur në fuqi ligjin e luftës dhe antishqiptarizmin primitiv ballkanik. Janë këto edhe argumente më bindëse për tu përdorur nga historiografia shqiptare dhe diplomacia shqiptare, për dinjitetin e një kombi.
Nga Hyqmet Zane

May 8, 2014

MASAKRA E SELANIT - Një tragjedi e pashembullt në histori, njolla më e madhe e turpit të qytetërimit grek


Nexhat Merxhushi/Mehmet Minga

Vështirë që të ketë këngë epike të krahinës së Çamërisë me këto përmasa të dhimbjes njerëzore. Në një këngë të krijuar në Filat dhe që studiuesi dhe mbledhësi i njohur i folklorit Fatos Mero Rrapaj e ka gjetur në vitin 1955, rreshtohen gati të gjith ata që u bënë therror i mëmëdheut të tyre, i cili këndëj e tutje do të lëngonte nën thundrën e pushtuesit grek. Bashkë me këta heronj të vërtetë të lirisë së Çamërisë, kënga mori përsipër që të vinte përballë ata që projektuan dhe ekzekutuan këtë krim barbar, duke nisur nga barbari grek Deli Janaqi.

Masakra e Selanit kishte një sfond aspak të favorshëm për popullsinë çame, e aq më tepër edhe për shtetin e ri shqiptar që ishte krijuar vetëm para pak muajsh më 1912, duke lënë jashtë kufijve territorin e Çamërisë dhe të Kosovës. Shteti grek, i përgatitur për këtë fitore të madhe politike e diplomatike, kishte përgatitur skenarë nga më të egrit mbi popullsinë e pambrojtur të Çamërisë, që tani e tutje do të ishin në oborrin e një shteti që asnjëherë nuk ua kishte dashur të mirën dhe që asnjëherë nuk ua kishte përkrahur identitetin e tyre kombëtar, fetar, kulturor, aq më shumë atë gjuhësor. Masakra e Selanit ishte masakra më e madhe që ka shkaktuar qeveria greke në një ditë të vetme. Një masakër që do të përsëritej më forcë pas 30 viteve më vonë.

Për ironi të fatit, në të njëjtin vend si Paramithia, si simbol i qytetërimit shqiptar në Çamëri. Përpara qeverisë greke ishte plani ogurzi që të zhdukeshin krerët më të spikatur të fshatrave çame. Më 27 mars 1913, nën dritën e hënës, të 200 andartët u vërsulën në fshatrat çame. I kishin të shënuar të gjithë emrat e atyre që do t’i vinin në gijotinë. Në grupin e parë ishin ata që shkonin në fshatin Nihuar, Rrëzanj, Beden, Koriqan, Skupicë, Dramës. Pas trokitjes së parë në portë ata u thoshin: “Vishuni bukur se ju kërkon qeveria. Do të merrni emërimin si kryeplak ose ndonjë emërim tjetër ”.

Porsa dilnin te dera të veshur bukur, andartët u lidhnin fort duart me tela dhe i merrnin me vete. Në Mininë u arrestuan 29 vetë: Xhemal Ademi, Veli Murati,Vesel Balo, Nuh Nuhu, etj. Në Njihuar u morën 21 vetë: Bejaz Selim, Adem Shehu, Duro Dauti, Gafur Qemali, etj. Në Koriqan (Rrëzanj) u morën 15 vetë, midis të cilëve dy djem të mirë si Mehmet Maza dhe Shuaip Meta…Në Dramës u morën 17 vetë, në Nikolicë 9, në Skupicë 10, në Bedelenë 7, në Vratilë 4, në Grikë 5, në Paramithi 5 dhe në Vrisi e Shëmrizë nga 4 vetë.
Pothuaj 90% e fshatrave të masakruar ishin të Paramithisë.Kështu vargu i burrave më të mirë, më të shkolluar dhe më patriotë të këtyre fshatrave shkoi 73 vetë. Në kohën që ashtu, të lidhur mirë e në kërcënimin e armëve, andartët i nisën për në Paramithi, si fillim të lidhur dy e nga dy, i vendosën në shtëpinë e Kushenjve në Skupicë, që kishte një avlli të lartë. Para se të niseshin, një djalë 21 vjeçar, i quajtur Vejsel Rexho, pasi zgjidhi duart e shokut të tij, u hodh nga avllia.

Në breshërinë e pushkëve të andartëve ai u largua dhe i shpëtoi i vetëm lukunisë greke. I morën të 72 burrat dhe i nisën për ekzekutim.Tek rrapi i Kushes u ndalën nga një grup i komandës së Garnizonit prej 5 vetash, që i dhanë një letër sekrete komandantit të kësaj masakre, Deli Janaqit. Ishte një letër që vinte direkt nga komandanti i garnizonit të Paramithisë, Kol Dhimitraqi. Me të marrë letrën Deli Janaqi urdhëroi që burrat të grumbulloheshin në një grykë përroi, ku do të eliminoheshin që të gjithë. Rruga po i çonte nga Përroi i Selanit, ku krismat mund të dëgjoheshin sa më pak.

                                                                Çeta e Delijanaqit

Të gjith të lidhurit e kuptuan këtë dredhi, ndaj filluan të kundërshtonin, por andartët i shponin me bajoneta në trup. Dalan Binozi u thotë andartëve: “Ne e kuptuam se ju po na çoni për të na vrarë, por dijeni se Çamërisë nuk do t’i mungojnë burrat edhe pas vrasjes sonë”. Në kohën kur i futën në grykën e ngushtë të Selanit, u dha urdhri “zjarr”. Gjysma e burrave ra menjëherë, ndërsa të tjerët po goditeshin me sëpata e me kondakë të pushkëve. Ende pa u dalë shpirti filluan t’i grabisnin.

Me ditë të tëra dëgjoheshin rënkime të burrave gjysmë të vrarë, që po jetonin vdekjen e dytë. Në atë varrezë masive, që nuk u mbulua kurrë, ishte njolla më e madhe e turpit të qytetërimit grek. Rrallë gjen në Evropë raste analoge ku të jetë vepruar me aq sadizëm siç vepruan grekët për shfarosjen e popullsisë shqiptare të Çamërisë. Masakra e Selanit paralajmëronte genocidin në vazhdim. Egërsia, mjetet që u përdorën kundër parësisë së Paramithisë, duke i copëtuar me thika e sëpata, lënia pa i varrosur me ditë të tëra, synonte të ngjallte panik që pjesa tjetër e popullsisë të braktiste gjithçka dhe të merrte rrugën e mërgimit. Por gjakftohtësia dhe qëndresa e vendosur e shqiptarëve bëri që të dështonte plani i Deli Janaqit dhe i forcave shoviniste.

Ndaj kësaj barbarie autoritetet greke, jo vetëm nuk reaguan, por morën në mbrojtje kriminelët, që vetë i kishin dërguar. Për këtë, në një raport të Konsullit Austro-Hungarez në Janinë, drejtuar Vjenës, thuhet: “Një oficer që u dërgua nga gjykata ushtarake e Janinës për hetime rreth këtij krimi të shëmtuar, konstatoi faktin e kryer sipas thënies së dëshmitarëve, por refuzoi të shkonte në vendin e ngjarjes, edhe pse bejlerët e vrarë qëndronin akoma të pavarrosur. Ai u kthye pa kryer asnjë arrestim, aq më pak dënimin e fajtorëve” (A.K. i Vjenës për Shqipërinë, dosja 23, dok.17, nr.61, Janinë 11.8.1913)

Të vrarë në Përroin e Selanit

Nga Minina:
Xhemal Adem
Veli Murat
Nuh Nuhu
Malo Meço
Beqir Musa
Resul Tahir
Mehmet Demo
Hysen Murat
Agush Mero
Vejsel Balo
Ibrahim Mane
Iljaz Balo
Ali Nuhi
Malo Kasim
Kaso Ismail
Agako Mero
Veiz Memo
Beso Kasimi
Resul Nuhu
Nusret Huso
Ibrahim Mamo
Malo Murat
Iljaz Ismail
Nuh Mero
Mero Murat
Sulo Iljaz
Resul Musa
Rushit Huso
Çelo Adem
(figurojnë në numrat e regjistrave 1,2,3,6,10,4,12,14,7,11,5 )

Nga Nihori:
Bejaz Selim
Harun Qemal
Nexhip Daut
Nusret Shehu
Adem Shehu
Hysen Selimi
Rexhep Hasani
Duro Dauti
Muharrem Qemal
Rexhep Selim
Demo Shehu
Braho Dauti
Shano Selimi
Harun Ahmeti
Nusret Nuhu
Rexhep Braho
Bejaz Nuredini
Lasko Shehu
Duro Braho
Mete Saliko

Nga Grika:
Refik Meço
Sejko Cane
Manush Idrizi

Nga Dramësi:
Tahir Avdullamani
Islam Qemal
Fejzo Nazif
Abedin Ahmeti
Sinan Ibrahimi
Hysen Latifi
Rifat Haxhiu
Dalan Bino
Daman Qemal
Duç Malushi
Qemal Kupe
Adem Sherif
Memko Hoxha
Muho Sherif
Bubeq Malo
Servet Selman

Nga Nikolica:
Hajri Maze
Sherif Jonuzi
Halim Duro
Veli Haruni
Isa Nexhipi
Refit Mero
Tahir mero
Hajro Mero
Izet Hajro
Nga Vrisi:
Hasan Sulejmani
Shaqir Sulejmani
Rexhep Veseli
Harun Haruni

Nga Petrovica:
Musa Late

Nga Paramithia:
Fuat Pronjo ( tek përroi Shametja)
Subhi Dino ( tek përroi Shametja)
Agako Pronjo ( i mbijetoi torturës)
Alush Gjyzeli ( tek përroi Shametja)
Maliq Bollati ( i mbijetoi torturës)
( të gjith emrat figuronë në numrat e regjistrave 1,2,3,6,10,12,14,7,11,5)

Nga Shëmriza:
Abedin Rakipi
Maksut Muharremi
Sadush Dine
Kasem Osmani

Nga Koriqani (Rrëzanj)
Mehmet Maza
Shuaip Mete
Isuf Barhimi
Nusret Barhimi
Izet Veliu
Ramadan Hasani
Murat Telhai
Nusret Tahiri
Musa Mete
Ismail Mete
Maliq Banushi
Mehmet Shaqe
Avdul Çafani
Meleq Bairi

Nga Bedelena:
Adem Sherif
Zenel Ahmeti
Muho Sherif
Osman Çatare
Resul Cene
Çeno Taho
Sulejman Çeno

Nga Skupica:
Tahir Selimi
Bajram Kushe
Shaban Selim
Nuredin Kushe
Dalan Kushe
Malko Hasani
Murat Hasani
Manush Idrizi
Rexhep Selimi
Selim Yzeiri

Nga Vratila:
Dalip Mehmeti
Mustafa Shuaipi
Vesel Rexho
Brahim Muhtari